Op-Ed

Lajmet e rreme gjatë pandemisë COVID-19 dhe ndikimi i tyre

 

Krenare Rushiti

Me fillimin e pandemisë COVID-19 ka filluar edhe interesimi i qytetarëve mbarë botën për prejardhjen e kësaj pandemie. Interesimi dhe kureshtja për të ditur më shumë rreth pandemisë i shtyn qytetarët që të besojnë çfarëdo lajme që shfaqen rreth kësaj teme, pa i filtruar nëse janë të vërteta apa jo. Për këtë arsye, me rritjen e rasteve të të infektuarve me COVID-19, është rritur edhe nevoja për ballafaqimin me lajmet e rreme gjatë pandemisë.

Shpërndarja e lajmeve të rreme gjatë pandemisë njihet edhe si “infodemi”. Rrezikun nga infodemia e ka bërë të dukshme për herë të parë Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara z. Guterres. Sipas tij “me përhapjen e COVID-19, është nisur një cunami i keqinformimit, urrejtjes, skandaleve dhe frikësimit”.

Nga lnfodemia nuk ka mbetur pa u prekur as Kosova. Për shembull, disa nga komentet e qytetarëve në faqen e Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike (IKShP) janë: “mos gënjeni pasi me këtë vaksinë as veten tuaj nuk mund ta mbroni”, “Vaksina shkatërron të ardhmen tuaj”, “Kush garanton që me i marrë nuk ka pasoja?”, etj. Përveç komenteve të këtij lloji, në rrjetin social facebook janë formuar grupe anti-vaksinë të cilat bëjnë thirrje për mos vaksinim. Grupet e këtij lloji kanë anëtarësi prej rreth njëmijë personave dhe përveç videove dhe fotografive të cilat shpërndahen që tregojnë kinse vaksinimin me dhunë që u bëhet njerëzve në vende të ndryshme të botës, në këtë grup bëhet edhe thirrje për shmangien e informimit nga mediat, duke kërkuar alternativa tjera informatash.

Përveç formimit të grupeve, në Kosovë tendencë për përhapje të dezinformatave kanë edhe mediat online, ku sipas një hulumtimi nga Instituti Kombëtar Demokratik (IKD), që nga marsi i vitit 2020 deri në shkurt të vitit 2021, rreth 3,613 postime në mediat online kanë përmbajtje me informacione të çrregullta. Sipas këtij studimi, në Kosovë shumë teori konspirative janë shpërndarë përmes rrjeteve sociale në Kosovë gjatë kohës së pandemisë duke treguar ‘kurën’ e shërimit. Sipas këtij hulumtimi, gjatë vitit 2020 në rrjetin social Facebook, një lajm që tregonte se testi PCR detekton vetëm infeksionin por jo edhe nga kush është shkaktuar, ishte shpërndarë 108 herë në këtë rrjet social, ndërsa 111,000 persona e kanë klikuar. Një tjetër lajm i rremë i shpërndarë në Facebook pohonte se personat e infektuar me COVID-19 ishin vendosur me forcë në dhoma të spitalit dhe janë vrarë, ky postim është shpërndarë 890 herë, dhe 83,000 persona e kanë klikuar.

Pasojat nga këto lajme mund të jenë: shkaktimi i ankthit dhe stresit duke i vënë në mëdyshje qytetarët për imunizim, e deri te bojkotimi total i vaksinës anti-covid, e që si rrjedhojë ka shpërndarjen e virusit dhe, shfaqjen gjithnjë e më shumë të varianteve të reja. Sipas hulumtuesve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë “rreth 800 persona kanë vdekur si pasojë e lajmeve të rreme rreth COVID-19.

Pasi lajmet e rreme shpërndahen përmes rrjeteve sociale, dhe kryesisht nga mediat online me ose pa arsye, është e rëndësishme përdorimi i mekanizmave sanksionues për ndalimin e shpërndarjes së këtyre lajmeve. Në Kosovë mekanizëm sanksionues për mediat tradicionale si TV dhe radio është Komisioni i Pavarur i Mediave, si organ i rregulluar me ligj. Mirëpo, mediat tradicionale janë më pak shpërndarëse të lajmeve të rreme, dhe për këtë arsye edhe roli sanksionues i KPM-së është më i kufizuar. Rol sanksionues në kuptim të monitorimit dhe tërheqjes së vëmendjes mediave të shkruara është Këshilli i Mediave të Shkruara të Kosovës (KMSHK). KMSHK vepron në bazë të kodit të etikës, në rast të shkelje të të cilit KMSHK jep mendim i cili është provë në gjykatë për trajtimin e rastit të shpifjes ose fyerjes.

Rekomandimet e Demokraci Plus për institucionit relevante në këtë drejtim janë:

  • Ministria e Shëndetësisë duhet që në bashkëpunim me KMSHK-në, me mbështetjen e agjencive donatore, të dizajnojnë një fushatë avokimi ku ndikimi i dezinformatave dhe lajmet e rreme në pandeminë COVID-19 të jenë në fokus të fushatës.
  • Fushata duhet të ilustrojë rastet që tregojnë se si të dallohen lajmet e vërteta përballë lajmeve të rreme dhe të organizohen aktivitete që targetojnë të rinjtë për të parandaluar krijimin dhe shpërndarjen e dezinformatave dhe lajmeve të rreme për COVID-19. Ilustrimet, skenarët duhet të përdoren për t’i bindur më mirë qytetarët për vaksinim si dhe për t’u përgatitur kundër lajmeve të rreme dhe dezinformatave.
  • Fushata duhet të jetë e targetuar, për shembull, të synojë të rinjtë, ose mediat, rajonin e caktuar, grupmoshën e caktuar dhe të japë mesazhet në përputhje me rrethanat. Për më tepër, fushatat përmes të cilave ofrohen mesazhe të përgjithshme për audiencën e përgjithshme duhet të kufizohen.
  • Ministria e Shëndetësisë, KMSHK dhe Policia e Kosovës duhet të bashkëpunojnë ngushtë në identifikimin e lajmeve të rreme duke përfshirë burimet e lajmeve të rreme dhe të koordinojnë luftën kundër lajmeve të rreme dhe dezinformatave.
  • KMSHK duhet të punojë vazhdimisht me mediat online për të parandaluar publikimin e dezinformatave dhe lajmeve të rreme nga artikujt e përkthyer nga mediat ndërkombëtare.
  • Ministria e Shëndetësisë dhe KMSHK duhet të punojnë me Policinë e Kosovës për ta informuar këtë të fundit për rastet e lajmeve të rreme të krijuara apo të shpërndara nga llogaritë e rreme në Facebook. Policia e Kosovës më pas duhet t’i raportojë rastet e tilla në Facebook për të mbyllur llogaritë e tilla dhe për të hequr lajmet e rreme nga Facebook.
  • Ministria e Shëndetësisë e mbështetur nga agjencitë donatore duhet të hartojë udhëzime për informimin e qytetarëve për lajmet e rreme gjatë pandemisë, duke zbutur efektin e tyre në procesin e vaksinimit.
  • Edukimi dhe trajnimi online për lajmet e rreme duhet të vihen në dispozicion të qytetarëve. Një shembull i mirë mund të jetë platforma e D+ për lajmet e rreme për të mësuar më shumë rreth dallimit midis lajmeve të vërteta dhe të rreme: fakeNews – Democracy Plus (dplus.org)

 

Deklaratë mohimi:

Ky artikull është botuar në kuadër të projektit “Kontribut në gjetjen e shkeljeve në prokurim publik të institucioneve në luftën kundër pandemisë COVID-19” i financuar nga BE, implementuar nga Demokraci Plus (D+). Përmbajtja e këtij shkrimi është përgjegjësi e vetme e autorit dhe në asnjë mënyrë nuk mund të paraqes pikëpamjet e Bashkimit Evropian.