Prevalenca dhe sasia e konsumimit të duhanit në Kosovë janë shumë të larta. Afërsisht gjysma e të rriturve burra konsumojnë duhan dhe më shumë se dy të tretat e të gjithë duhanpirësve dhe konsumojnë më shumë se 20 cigare në ditë. Në Kosovë, 36.4 përqind e të rriturve 18 deri 85 vjeç janë duhanpirës aktualë (që konsumojnë duhan në baza ditore apo më pak). Në mesin e tyre, burrat kanë afërsisht dy herë më shumë gjasë të konsumojnë duhan se sa gratë (48.9 përqind kundrejt 23.8). Për më tepër, 66.6 përqind e duhanpirësve aktualë kanë një intensitet të lartë të pirjes së duhanit prej më shumë se 20 cigare në ditë. Shumica dërmuese e duhanpirësve aktualë (96.9 përqind) konsumojnë cigare të prodhuara, e pasuar nga një përqindje e vogël e atyre që konsumojnë cigare të mbështjella me dorë (3.8 përqind) dhe tuba uji me duhan (0.7 përqind).
Shumica e duhanpirësve të cilët janë përpjekur ta ndërpresin konsumimin e duhanit (pa sukses) në vitin e fundit, e kanë bërë atë për shkaqe shëndetësore. Vetëm 16.1 përqind e duhanpirësve aktualë kanë provuar të heqin dorë nga konsumimi i duhanit gjatë 12 muajve të fundit, por më shumë se 50 përqind e tyre nuk kanë qenë në gjendje që të heqin dorë nga duhanpirja për më shume se një muaj. Ndërsa 13.4 përqind e duhanpirëseve gra të cilat kanë bërë përpjekje ta braktisin duhanin gjatë 12 muajve të fundit, kanë arritur të heqin dorë nga konsumimi i duhanit për më shumë se gjashtë muaj krahasuar me 10.9 përqind të duhanpirësëve burra. Në përgjithësi, 66.0 përqind e duhanpirësve të cilët kanë bërë përpjekje për ta ndërprerë konsumimin e duhanit gjatë 12 muajve të fundit, e kanë bërë atë për arsye shëndetësore.
Ekspozimi ndaj duhanpirjes pasive është i zakonshëm në Kosovë. Më shumë se gjysma e të rriturve i ekspozohet tymit të duhanit në shtëpi, derisa nëntë nga dhjetë në bare dhe klube të natës, si dhe shtatë nga dhjetë në restorante. Rezultatet tregojnë se 58.0 përqind e duhanpirësve aktualë dhe 43.2 përqind e atyre që nuk konsumojnë duhan janë të ekspozuar ndaj tymit të duhanit në shtëpi, ndërsa 91.2 përqind dhe 69.2 përqind e të rriturve i ekspozohen duhanpirjes pasive në bare dhe klube të natës respektivisht në restorante.
Çmimet e cigareve në Kosovë janë të ulëta, por pavarësisht kësaj duhanpirësit shpenzojnë më shumë se 17.3 përqind të të ardhurave të tyre mujore në produkte të duhanit. Katër nga pesë (79.6 përqind) e duhanpirësve aktualë në Kosovë shpenzojnë më pak se 100 euro në muaj në produkte të duhanit, ndërsa çmimi mesatar për pako të cigareve të prodhuara është 1.98 euro. Duhanpirësit aktualë të cigareve të prodhuara shpenzojnë 17.1 përqind të të ardhurave të tyre mujore në cigare.
Megjithëse çmimet e cigareve janë të ulëta, cigaret perceptohen gjerësisht si të shtrenjta. Pavarësisht nga të ardhurat apo statusi i duhanpirjes, afërsisht 70 përqind Pȅrdorimi i Duhanit nga tȅ Rriturit nȅ Kosovȅ 10 | P a g e e të rriturve e perceptojnë çmimin e cigareve si “të shtrenjtë” apo “shumë të shtrenjtë”. Ndërsa gratë e perceptojnë atë si “të shtrenjtë” krahasuar me burrat.
Rritja e çmimit të cigareve (31.1 përqind) dhe të bërit ilegal pirjen e duhanit apo shitjen e produkteve të duhanit (33.9 përqind) perceptohen si dy politika shumë të suksesshme të qeverisë për ta kontrolluar dhe kufizuar përdorimin e duhanit. Megjithatë, shumica e duhanpirësve aktualë e kundërshtojnë ngritjen e çmimeve. Tre nga katër (67.2 përqind) dhe katër nga pesë (79.5 përqind) e duhanpirësve aktualë janë fuqishëm kundër rritjes së çmimit prej pesë dhe 20 përqind.
Ligji mbi Edukimin Parashkollor (Nr. 02/L-52) është miratuar nga Kuvendi i Kosovës më 6 mars 2006, si pjesë e Institucioneve të Përkohshme të Vetëqeverisjes në Kosovë, në bazë të Kornizës Kushtetuese për Vetëqeverisje të Përkohshme në Kosovë (Rregullorja nr. 2001/9 e datës 15. Maj 2001).
Për ta plotësuar ligjin, MASHT ka nxjerrur udhëzime administrative e ndër më esencialët për funksionimin e institucioneve parashkollore janë trembdhjetë sosh. Këto dhe akte nënligjore që derivojnë nga ligji, rregullojnë në masë të madhe bazën ligjore në zbatimin sa më efikas të tij, por siç do të të shtjellohet edhe në vijim, pjesë të caktuara të ligjit nuk janë objekt i zbatimit, duke shkaktuar kështu mangësi në rregullimin e edukimit parashkollor në vend.
Parimet bazë të përcaktuara në Ligj (neni 4) për edukimin në institucionet parashkollore janë:
Barazia;
Gjithëpërfshirja;
Demokracia;
Autonomia e personelit;
Profesionalizmi dhe përgjegjësia;
Mundësitë e barabarta për fëmijët dhe prindërtit, duke marr parasysh ndryshimet në mes të fëmijeve;
E drejta për të qenë ndryshe;
Zhvillimi i gjithanshëm i personalitetit të fëmijëve.
ARE përfshinte tri shtylla: qeverisjen e mirë dhe sundimin e ligjit, konkurrencën dhe klimën e investimeve, si dhe arsimin dhe punësimin, me 22 masa të shpërndara në tri shtylla, të gjitha të parapara për t’u zbatuar nga institucionet përgjegjëse në fund të vitit 2017. Ky dokument i politikave është dizajnuar për të qenë në përputhje me Programin e Reformës Ekonomike të Kosovës, dokumentin kryesor të politikave ekonomike që udhëheq dialogun ekonomik me BE-në. Megjithatë, ky dokument do të duhej të ishte në përputhje me programin qeveritar që rëndom ndryshon varësisht prej partive politike që marrin pushtetin dhe formojnë qeverinë. Me këtë parasysh,
ARE duhet të jetë në linjë me Strategjinë Kombëtare të Zhvillimit – dokumentin kryesor të politikës – me qëllim që ta rris nivelin e zbatimit. Qeveria Mustafa u zotua t’i përmbushte këto masa brenda një periudhe njëvjeçare në përputhje me planin e veprimit; megjithatë, këto prioritete nuk u zbatuan në vitin 2020, deri në kohën e shkrimit të kësaj analize.
Nga ana tjetër, pas ndryshimit të qeverisë në shtator 2017, u adoptua ARE tjetër; qeveria Haradinaj miratoi të ashtuquajturën ARE II.4 Ndryshe nga ARE, ky dokument u miratua në mënyrë të njëanshme pa konsultime paraprake me Komisionin. Rrjedhimisht, dokumenti krijoi paqartësi në mesin eadministratës publike dhe shoqërisë civile në kontekst të asaj se cili dokument duhet t’u shërbente si kryekorniza udhëzuese. Për më tej, erdhi një tjetër qeveri e re në pushtet më 2020 dhe, megjithëse nuk janë zbatuar të gjitha masat nga ARE ose e ashtuquajtura ARE II, një ARE II e re u miratua në tetor 2020.
Në kuadër të këtij hulumtimi, janë trajtuar këto çështje:
A është zbatuar legjislacioni i cili është aktualisht në fuqi?
Identifikimi i mangësive eventuale në legjislacionin aktualisht në fuqi?
A janë të definuara qartë kompetencat e MPJ-së dhe institucioneve që bëjnë udhëheqjen e politikës së jashtme të vendit, në ligjet të cilat janë aktualisht në fuqi?
A është i nevojshëm miratimi i një Ligji të ri për MPJ-në dhe Shërbimin e Jashtëm?
A i adreson këto çështje Projektligji për Shërbimin e Jashtëm, i cili ishte dorëzuar në Kuvend në legjislaturën e kaluar?
Ndërsa disa nga rekomandimet që dalin nga ky hulumtim janë:
Të përcaktohet saktë procedura e rotacionit dhe rastet kur një gjë e tillë i lihet në diskrecion Ministrit/-es së Punëve të Jashtme;
Të përkufizohet kuota e të emëruarve politik në krye të misioneve, dhe në rast se gjykohet e nevojshme (për shkak të mungesës së kuadrove në Shërbimin e Jashtëm), të rikthehet kuota e vjetër prej 50%, por që e njëjta të respektohet me përpikmëri;
Të emëruarit në pozitën e Shefave të Misioneve, të cilët nuk vijnë nga radhët e Shërbimit të Jashtëm, pra që janë të emëruar politik, të kenë të përcaktuar kohëzgjatjen e shërbimit të tyre. Të përcaktohet po ashtu nëse atyre iu lejohet zgjatja e mandatit, apo dërgimi në një shtet tjetër, marrë parasysh faktin që pesha politike, në të kaluarën ua ka mundësuar një gjë të tillë. Në legjislacionin aktualisht në fuqi parashihet që të emëruarit politik të shërbejnë vetëm një mandat, mirëpo këtu ka një zbrazëti, pasi që nuk precizohet fakti nëse kjo vlen vetëm për shtetin në të cilin janë emëruar, apo të njëjtit mund të emërohen për një mandat tjetër në një shtet tjetër;
Të adresohet çështja e tërheqjes së parakohshme e Shefave të Misionet dhe diplomatëve të tjerë, si dhe të përcaktohen rastet kur një gjë e tillë mund të bëhet, dhe arsyet për të cilat bëhet tërheqja e parakohshme. Ndërrimi i shpeshtë i Shefave të Misionit, sa herë që ndërrohet Qeveria, dëmton imazhin e Republikës së Kosovës në shtetin pritës, dhe tregon jo-qëndrueshmëri institucionale;
Të përcaktohet roli i institucioneve të larta të shtetit (Presidencës, Kuvendit dhe Qeverisë) në politikën e jashtme, pasi që mospajtimet mes tyre lidhur me Shërbimin e Jashtëm, reflektohen edhe në shtetet pritëse, dhe jo-rrallëherë kjo i vë në pozitë të vështirë misionet tona diplomatike dhe konsullore; etj.
