Autor: Armend Bekaj

Rrëshqitja drejt autoritarizmit, alarm për demokracitë e Ballkanit Perëndimor

Mohim i përgjegjësisë: Pikëpamjet e shprehura në këtë shkrim janë të stafit. Ky komentim është i pavarur nga çfarëdo interesi kombëtar apo politik. Pikëpamjet e shprehura nuk i përfaqësojnë domosdoshmërisht edhe qëndrimet e International IDEA, Bordit të Institutit apo të Këshillit të Shteteve Anëtare.

Që nga luftërat e dy dekadave më parë në ish-Jugosllavi, rajoni i Ballkanit Perëndimor është larguar nga e kaluara e errët dhe e dhunshme nëpër të cilën kishte kaluar. Nga ky rajon u krijuan shtete të reja e së bashku me to edhe demokracitë. Megjithëse ka pasur shumë parregullsi, janë zhvilluar zgjedhje të lira dhe të ndershme, duke kaluar pushteti nga një parti në tjetrën. Sllovenia dhe Kroacia janë dy vendet e para të ish-Jugosllavisë që po i prijnë rrugës evropiane dhe demokratike, të cilat tashmë janë pjesë edhe e Bashkimit Evropian (BE). Po ashtu, vlen të përmendet që Sllovenia është një prej vendeve që ka përjetuar zhvillim më të madh të demokracisë. Sidoqoftë, vendet tjera, ato të Ballkanit Perëndimor – Shqipëria, Bosnja e Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia – kanë pasur ngecje në shumë prej proceseve të integrimeve evropiane.

Foto nga: Tim Green@flickr

Sfidat e Evropës janë edhe sfidat e Ballkanit Perëndimor

Bazuar në raportin e International IDEA “Shteti global i demokracisë – Trajtimi i sëmundjes, ringjallja e premtimit”,  kërcënimet e vërteta të Evropës lidhen me rritjen e partive politike populiste, nativiste dhe të djathtat ekstreme. Raporti analizon faktin se si kërkesat e votuesve po dështojnë të përmbushen nga ana e partive në pushtet, me ç’ rast edhe ka krijuar një raport të ftoftë ndërmjet këtyre dy palëve. Andaj, rritja e partive populiste, nativiste dhe të djathtave ekstreme duhet të kuptohen në këtë kontekst.

Së dyti, raporti paralajmëron që regjimet e disa vendeve po ndërmarrin hapa konkret për t’i larguar praktikat liberale dhe normat e demokracisë siç janë liritë civile. Ndikimi i politikës në gjyqësor, media dhe shoqëri civile janë disa nga sfidat me të cilat po përballen vendet si Polonia, Hungaria, Turqia, etj.

Gjithashtu, raporti nënvizon edhe rreziqet e regresit demokratik dhe joshjen e sundimit autoritar. Disa autokratë aspirues po imitojnë praktikat e Rusisë, Turqisë dhe më gjerë, duke u përpjekur ta bartin pushtetin vetëm në duart e disa individëve. Sipas tyre, demokracia është proces i ngadaltë dhe mbytë ambiciet e tyre për më shumë pushtet. Pra, sundimi autoritar i ndihmon që t’i heqin këto pengesa të imponuara të sistemit demokratik.

Ja disa nga sfidat e Evropës me demokracinë e ditëve të sotit. Me ardhjen e partive të djathta ekstreme, sfida të tilla po kalon edhe Holanda, Austria, Gjermania, ndërsa Polonia, Hungaria dhe Bullgaria po bashkëjetojnë me sulmet ndaj liberalizmit, e në të njëjtën kohë, Turqia veç është futur në një sistem autokrat. Në këtë drejtim, edhe pse vendet e Ballkanit Perëndimor ende nuk janë pjesë e BE-së, të njëjtat kanë mjaft të përbashkëta me pjesën tjetër të Evropës. Madje, regresi demokratike po vërehet në disa këto vende. Sipas raporti të International IDEA, Serbia është një prej gjashtë vendeve të Evropës që ka përjetuar regres demokratik që nga viti 2010 (vendet tjera janë Hungaria, Polonia, Rumania, Turqia dhe Ukraina). Për më tepër, liritë civile po kalojnë nëpër shumë sfida – regjimet e shteteve si Shqipëria, Serbia dhe para disa vitesh edhe Maqedonia e Veriut kanë bërë përpjekje të shumta për t’i mbajtur nën kontroll fjalën e lirë dhe lirën e mediave.

Andaj, këto sfida gjithnjë e më shumë po bëhen më universale, duke e përfshirë jo vetëm Evropën, por edhe vendet tjera. Sidoqoftë, ka një dallim, përderisa regresi demokratik dhe problemet tjera që i kanë kapluar vendet e BE-së me demokraci të konsoliduar, të njëjtat rrjedha po i sfidojnë edhe vendet e Ballkanit Perëndimor, të cilat kanë demokraci shumë më të dobët. Kjo është edhe arsyeja pse në këto vende ka më shumë prirje për ta rrënuar demokracinë. E që, nga ana tjetër, e bën një prej problemeve unikate të Ballkanit Perëndimor.

Problemet që përcjellin vetëm Ballkanin Perëndimor

Sipas raportit të IDEA-së, shtetet e vendeve të Ballkanit Perëndimor, klasifikohen si vende demokratike. Në këtë kuptim, ky rajon ndanë shumë të përbashkëta me demokracitë e vendeve perëndimore. Megjithatë, me një vështrim më nga afër, do të shohim që sfidat në shtetet me sisteme demokratike të zhvilluara si Suedia, Danimarka dhe Zvicra, dallojnë nga ato të Ballkanit Perëndimor. Por, cilat janë këto dallime?

Demokracinë nuk mund ta ndajmë në të zezë apo në të bardhë. Ajo vjen përmes nuancave. Veçanërisht në demokracitë e brishta, ku sistemi demokratik dhe ai autoritar ndajnë të njëjtën zonë – madje, vija ndarëse mes tyre nuk është e qartë. Për më tepër, demokracia duhet të shihet si vazhdimësi, krahas së cilës ekziston një numër i madh i vendeve me sisteme demokratike,  të forta apo të dobëta qofshin.

Përgjatë këtij kontinuiteti të demokracisë, shumë nga vendet e Evropës me demokraci të zhvilluar – kryesisht në Evropën Perëndimore dhe Veriore, vlerësohen për mbajtjen e zgjedhjeve të drejta, mbrojtjen e lirive civile, mbikëqyrjen e ekzekutivit dhe pjesëmarrjen e shoqërisë civile në procese të rëndësishme. Sistemet e këtyre vendeve mbahen të forta për shkak të mbi 50 viteve e në disa raste edhe mbi një shekull traditë demokratike. Kjo bën që këto vende t’i kalojnë shumë më lehtë trazirat politike. Andaj kjo është edhe arsyeja pse këto sisteme konsiderohen si shpresë për ta luftuar regresin demokratik para se të shkaktojë ndonjë dëm.

Nga ana tjetër, Ballkani Perëndimor është shembulli që tregon që demokracitë po hasin në rezistencë. Edhe pse po bëhen përpjekje që të jetojnë me demokracitë që provojnë t’i ngjasojë atyre evropiane, demokracitë e këtij rajoni janë dukshëm më të dobëta. Vetëm 20 vjet më parë, shumica e vendeve të rajonit u zhytën në luftëra dhe konflikte të dhunshme. Që nga ajo kohë, sigurisht që kanë ndërtuar institucione demokratike, por zhvillimi i mëtutjeshëm i demokracisë domosdo është i lidhur edhe me këto konflikte. Një prej këtyre rasteve është Bosnja e Hercegovina që ngjason me një trup të krijuar artificial, ose rasti i pavarësisë së Kosovës, e cila çdo ditë kontestohet nga ana e Serbisë.

Përveç këtyre problemeve, vendet e rajonit janë njollosur edhe me praktikat e kapjes së shtetit, korrupsionit dhe klientelizmit, të cilat po e shkatërrojnë demokracisë. Për më tepër, kjo bëhet edhe më shumë shqetësuese kur partitë në pushtet kërkojnë akoma më shumë pushtet përmes ngulfatjes së lirive civile, gjyqësorit dhe lirisë së mediave. Edhe pse raporti i International IDEA i vlerëson këto vende si demokratike, ekziston një dallim i madh me demokracitë e konsoliduara të Evropës Perëndimore dhe Veriore. Pra, derisa demokracitë e këtyre të fundit kanë një shkallë të lartë të performacës, në Ballkanin Perëndimor kjo performancë është mesatare. Kjo do të thotë se demokracitë me të kaluar të dhunshme, mund të zbehet akoma më shumë.

Ky është një përkthim i drejtpërdrejtë i versionit anglisht të “Rrëshqitja drejt autoritarizmit, alarm për demokracitë e Ballkanit Perëndimor” publikuar nga Instituti Ndërkombëtar për Asistencë Zgjedhore (International IDEA) në 2020. Saktësia e tekstit të përkthyer nuk është verifikuar nga botuesi. Në rast të dyshimit, mbizotëron versioni original në gjuhën angleze (https://www.idea.int/news-media/news/escaping-slide-towards-authoritarianism-new-democracies-alerts-western-balkans).