Nga Armend Bekaj

Shoqëria civile në kohët e koronavirusit: ridefinimi i rolit të saj

Mohim i përgjegjësisë: Pikëpamjet e shprehura në këtë shkrim janë të stafit. Ky komentim është i pavarur nga çfarëdo interesi kombëtar apo politik. Pikëpamjet e shprehura nuk i përfaqësojnë domosdoshmërisht edhe qëndrimet e International IDEA, Bordit të Institutit apo të Këshillit të Shteteve Anëtare.

Pandemia e koronavirusit po i shtyn të gjithë t’i riorganizojnë përditshmëritë e tyre. Tashmë veç ekziston një vorbull parashikimesh se çfarë do të vijë pas kësaj dhe çfarë nënkupton kjo për ekonominë, politikën ose për bashkëveprimet tjera shoqërore. Shumica e këtyre parashikimeve mund të jenë thjesht spekulime, por disa edhe mund të jetësohen. Faktikisht, për këtë gjë shumica nuk kemi njohuri. Sidoqoftë, ajo që dimë është se po vjen një botë post-koronavirus COVID-19, e cila do të jetë ndryshe nga ajo e së djeshmes.

Ajo që po shohim aktualisht në mbarë botën është një reagim intuitiv i shteteve për t’u mbyllur në vetvete. Kjo është shenjë e qartë e një reagimi kundër globalizmit. Po shohim një rifuqizim të autoritetit shtetëror dhe rivendosje të rreptë të kufijve kundër valëve të mëtutjeshme të globalizmit. Ndikimi i organizatave ndërkombëtare dhe rajonale duket se po dobësohet, derisa izolimi dhe politikat e brendshme të shteteve po e zgjerojnë ndikimin. Çdo ditë qeveritë po nxitojnë në marrjen e masave emergjente, centralizimin e pushtetit dhe forcimin e mekanizmave të mbikëqyrjes mbi qytetarët.

Fatkeqësisht, siç ka paralajmëruar Yuval Noah Harari, politika të tilla nacionaliste dhe izoluese janë pikërisht lloji i reagimeve që nuk na ndihmojnë në luftën globale kundër pandemisë. Ajo që na duhet është më shumë solidaritet përtej kufijve, më shumë hapje, si dhe bashkëpunim më të madh. Dhe, çka është më thelbësore, shtetet nuk duhet të bëhen krijesa të gjithëpranishme dhe të gjithëfuqishme që e mbizotërojnë plotësisht sferën publike vetëm sepse jemi duke u përballur me një krizë globale. Ajo që duhet të ndodhë është që, përkundër kësaj krize (ose më saktë, pikërisht për shkak të saj), duhet të ketë më shumë angazhim qytetar dhe fuqizim më të madh të shoqërisë civile.

E në këto zhvillime që po ndodhin, a duhet të ndryshojë edhe shoqëria civile? Dhe nëse po, si?

Shoqëria civile dhe lëvizjet shoqërore në një epokë të distancimit social

Korniza konceptuale e demokracisë, siç formulohet nga Gjendja Globale e Demokracisë së IDEA-s, mbështetet në parime të tilla si mbajtja e zgjedhjeve të ndershme, respektimi i të drejtave të njeriut dhe lirive civile, si dhe ndërtimi i mekanizmave të mbikëqyrjes ndaj ekzekutivit. Por një komponent po aq i rëndësishëm i kësaj kornize është edhe roli i shoqërisë civile. Pyetja që mund të tregojë për rolin e shoqërisë civile në këto kohë do të ishte se, “Në çfarë mase po marrin pjesë njerëzit në organizimet e shoqërisë civile?”.

Në një epokë ku COVID-19 po kërkon që t’i rivlerësojmë disa praktika të ndërveprimit shoqëror, siç janë shtrëngimi i duarve ose përqafimi, a është shoqëria civile e destinuar që të shndërrohet në diçka tjetër? Akoma më tronditës është fakti se, në një epokë ku distancimi social mund të bëhet normë e përditshme, mbase edhe për shumë vite, çfarë do të ndodhë me tubimet e mëdha të organizuara nga organizatat e shoqërisë civile? Po me festivalet muzikore, tubimet studentore, aktivizmin rinor? Çfarë do të ndodhë me lëvizjet shoqërore, protestat në rrugë? Nëse organizimi i protestave dhe lëvizjeve shoqërore na pamundësohen, si do të dëgjohen zërat e njerëzve?

Nuk i shtroj këto pyetje që të alarmohemi, por të fokusohemi te ndryshimet që shoqëria civile mund të përjetojë natyrshëm gjatë viteve në vazhdim. Shoqëria civile dhe lëvizjet shoqërore vazhdojnë të bëjnë përpjekje për ndryshime. Të njëjtat mund të thuhet se janë kërcënimi më serioz dhe më i qëndrueshëm me të cilat përballen regjimet autoritare. Deri para pak kohësh, bota ishte shumë aktive përmes protestave. Për shumë njerëz, viti 2019 ishte viti i protestave. Nga Kili në Hong Kong, nga Armenia në Algjeri, njerëz nga e gjithë bota kërkonin t’i jepej fund korrupsionit, kërkonin po ashtu më shumë përgjegjshmëri dhe të drejta të barabarta. Sidoqoftë, në dy muajt e fundit bota ka kaluar në qetësi dhe vështirë mund të dëgjohet ndonjë zë proteste.

Duke marrë parasysh se sa serioze është kjo pandemi, kjo është edhe e kuptueshme. Në Algjeri, koronavirusi ka ndalur një protestë njëvjeçare kundër pushtetit. Protestat për ndryshimet klimatike gjithashtu janë pezulluar. Nga ana tjetër, edhe tubimet në Hong Kong kanë shtypur butonin e pauzës, derisa qyteti po ballafaqohet me virusin.

Sigurisht, këto zhvillime janë më se të mirëseardhura për autokratët e botës mbarë. Asnjë muzikë nuk është më qetësuese për veshët e tyre sesa tingulli i rrugëve dhe shesheve të heshtura. Por, instinkti njerëzor për të folur pa dyshim do të gjejë një mënyrë për t’u dëgjuar përsëri. Në fakt, tashmë po vërehen gjurmë rezistence dhe mobilizimi shoqëror. Edhepse tubimet e lartpërmendura në Hong Kong kanë pushuar, sondazhet e fundit kanë treguar që shumica e banorëve ende po e kërkojnë dorëheqjen e udhëheqëses së këtij qyteti. Në Kili, protestat që shpërthyen vitin e kaluar për pabarazitë e mëdha shoqërore, janë rithirrur përsëri, duke rezultuar në 14 arrestime. Në kryeqytetin e Kosovës, në Prishtinë, pavarësisht izolimit, qytetarët kanë gjetur një mënyrë kreative për të protestuar kundër rrëzimit të qeverisë, kjo përmes zhurmës së enëve dhe tiganëve. Protestuesit në Poloni po i sfidojnë masat e izolimit për ta kundërshtuar propozimin e qeverisë që do ta ndalonte rreptësisht abortin. Megjithatë, protestuesit e kanë respektuar distancën sociale prej dy metrash. Edhe në sheshin Rabin në Tel Aviv, 2,000 izraelitë protestuan kundër masave jodemokratike të ndërmarra gjatë krizës së koronavirusit, si dhe kundër politikave të qeverisë. Këta protestues i kanë respektuar gjithashtu rregullat e distancës sociale gjatë protestës.

Por, ku e lë gjithë kjo shoqërinë civile?

Si fillim, lë përshtypjen se organizatat e shoqërisë civile kanë para vetes kohë mjaft të vështira. Pavarësisht që mund të ketë vullnet, mobilizimi dhe organizimi papritmas kanë hasur në pengesa. Njerëzve u kërkohet që të qëndrojnë në shtëpi, e madje edhe kur lejohen të dalin, duhet të respektohet  distanca prej dy metrash.

Por, siç shihet nga shembujt e dhënë më lart, qytetaria është akoma aktive dhe po gjen mënyra të reja për t’u shprehur. Ajo çka mund të ndodhë është domosdoshmëria e një aktivizmi të tillë të transferohet tutje në botë virtuale. Rrjetet sociale, aplikacionet, telefonat e mençur etj., veç kanë luajtur rol të rëndësishëm në nxitjen e protestave siç janë ato në sheshin Tahrir në Egjipt në vitin 2011. Një aktivizëm i tillë qytetar është i prirur të rritet akoma më shumë në të ardhmen.

Një gabim që qeveritë nuk duhet ta bëjnë është parasupozimi se kriza e koronavirusit do të ndihmojë në shkatërrimin e shoqërisë civile dhe protestave. Ata që bëjnë llogari të tilla mund të çojnë në ashpërsimin e sistemit politik, duke e zëvendësuar atë me koronakraci – që nënkupton një sistem politik që shfryrëzon masat e lidhura me koronavirusin për t’ia zënë frymën opozitës dhe shoqërisë civile. Por, kjo vetëm se do ta irritojë më shumë situatën, e që përfundimisht mund të rezultojë në trazira sociale. Duhet ta kuptojmë dhe ta pranojmë faktin se dëshira e njerëzve për ndryshim është e përhershme dhe kjo dëshirë në mënyrë të pashmangshme do të gjejë mënyra të reja për t’u shprehur, pavarësisht apo mu për shkak të kufizimeve të shkaktuara nga koronavirusi.

Ky është një përkthim i drejtpërdrejtë i versionit anglisht të “Civil society in times of the coronavirus: reinventing its role” publikuar nga Instituti Ndërkombëtar për Asistencë Zgjedhore (International IDEA) në 2020. Saktësia e tekstit të përkthyer nuk është verifikuar nga botuesi. Në rast të dyshimit, mbizotëron versioni origjinal në gjuhën angleze (https://www.idea.int/news-media/news/civil-society-times-coronavirus-reinventing-its-role).