Bazuar në monitorimin gjashtë mujor të shtatë komunave, Demokraci Plus ka bërë një vlerësim të nivelit të përmbushjes së gjashtë parimeve të qeverisjes së mirë për të cilat kryetarët e këtyre komunave, sa kanë qenë kandidatë për këtë post, janë zotuar me nënshkrim se do ti përmbushin në rast se zgjedhen.

Gjetjet tona të monitorimit tregojnë se në përgjithësi publikimi i dokumenteve publike në ueb-faqe është përmbushur apo kryesisht i përmbushur, përveç në Komunën e Gjilanit ku numri i vendimeve të publikuara del jashtë zakonisht i ulët. Po ashtu, edhe publikimi i raporteve financiare del të jetë kryesisht i përmbushur, edhe pse standardet e raportimit dhe detajet e raportimit dallojnë nga komuna në komunë.

Në procesin e konsultimeve publike tri nga katër komuna i japin rëndësi numrit dhe cilësisë së këtyre mekanizmave të kontaktit me qytetarë, ndërsa kryetarët e komunave tjera kanë mjaft hapësirë për përmirësim, jo vetëm numri i konsultimeve por edhe prezantimi i informatave bazike për konsultim, pjesëmarrje të zyrtarëve të lartë dhe llogaridhënia në këto ngjarje me qytetarë.

Inkurajuese që të gjitha nga shtatë komunat kanë bërë përpjekje të mbajnë së paku tri konsultime publike, qoftë për buxhet, rregullore komunale apo plane rregulluese, megjithatë për qeverisje komunale kjo është mjaft e ulët.

Përparim ka patur në transparencë të prokurimit publik, përpos në Komunën e Mitrovicës dhe Komunën e Ferizajt që nuk janë të publikuar pjesa më e madhe kontratave. Ndërsa në Komunën e Gjilanit, vetëm gjysma e kontratave të nënshkruara dalin të jenë të publikuara në ueb-faqe.

Zotimi që më së paku është përmbushur nga shtatë komunat është publikimi i raportit për progresin e realizimit të premtimeve zgjedhore. Asnjëra komunë nuk i’u ka përmbajtur këtij zotimi. Sfidë mbetet edhe zotimi për adresimin e kërkesave të qytetarëve në ndreqe.com.

TË GJETURAT KRYESORE

Kontratat “marrëveshje për shërbime të veçanta (MSHV)” apo siç njihen ndryshe si kontratat mbi vepër janë pak të mbuluara në raporte të institucioneve publike dhe po ashtu pak të hulumtuara deri tani nga organizata të shoqërisë civile në Kosovë;

Në vitin 2016 janë lidhur 1,372 kontrata, derisa në vitin 2017 rreth 2,906 kontrata mbi vepër në nivel qendror dhe lokal. Ministritë me numrin më të madh të këtyre kontratave në këto dy vite janë: Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MAShT), Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural (MBPZHR), Ministria e Infrastrukturës (MI) dhe Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH);

Sa i përket vitit 2018, në bazë të përgjigjeve të 76 institucioneve (nga 132 kërkesa të dërguara) numri i kontratave mbi vepër ka qenë 777. Ky numër do të ishte dukshëm më i lartë nëse do të përfshinim edhe 56 institucionet tjera të cilat nuk janë përgjigjur në kërkesën për qasje në dokumente zyrtare;

Sa i përket komunave për vitet 2016 dhe 2017, numrin më të madh të kontratave mbi vepër e kanë: Prishtina, Gjilani, Ferizaj, Peja, Prizreni, Suhareka, Fushë Kosova dhe Gjakova; Në vitin 2017, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) ka angazhuar rreth 958 persona me kontrata mbi vepër në Qendrën e Numërimit dhe Rezultateve (QNR). Megjithatë, edhe nëse e heqim këtë numër, dallimi në numër të kontratave në mes të 2016 dhe 2017 është rritur për 576 raste apo 42%;

Nëse marrim për bazë që të punësuar janë rreth 18,000 nëpunës civilë në nivel qendror dhe lokal dhe i shtojmë numrin prej 1,948 rasteve në vitin 2017 (pa llogaritur 958 të KQZ-së), del që 10% e totalit të të punësuarve në shërbimin civil në vitin 2017 kanë qenë me kontrata mbi vepër; Në vitin 2016 dhe 2017 më shumë ka pasur rekrutime me kontrata mbi vepër (861 dhe 991) se sa rekrutime të rregullta (645 dhe 723). Pastaj, një numër i konsiderueshëm i tyre janë lidhur pa procedura të thjeshtëzuara të rekrutimit dhe me kohëzgjatje më shumë se gjashtë muaj;

Në vitin 2016 dhe 2017 ka pasur raste kur të angazhuarve madje u janë lëshuar akt-emërime me afat të pacaktuar dhe janë futur në listën e pagave në kundërshtim me rregullat e përcaktuara me Ligjin për shërbimin civil;

Sa i përket respektimit të afatit ligjor prej gjashtë muajve për këto kontrata, sipas përgjigjeve me shkrim nga 76 institucione për vitin 2018, një numër prej 164 rasteve nga 777 të deklaruara gjithsej kanë qenë jashtë afatit ligjor (në të cilën shifër 84 janë të nivelit lokal dhe 80 të nivelit qendror).

Ky raport mbulon periudhën kohore janar korrik 2018, duke theksuar praktikat më të mira, parregullsitë dhe shkeljet ligjore dhe duke u fokusuar në zhvillimet kryesore në prokurim publik të nivelit lokal. Qëllimi i këtij raporti është të vlerësojë se deri në çfarë shkalle këto komuna veprojnë sipas ligjit, si dhe të inkurajojë zyrtarët që t’i ndajnë me të tjerët praktikat e mira në prokurimin publik.

Raporti vlerëson performancën e komunave përmes një numri indikatorësh, si: “Zbatimin e Ligjit”, “Praktikat e Mira”, “Zbatimin e rekomandimeve nga institucionet mbikëqyrëse”, “Transparencën”, “Konkurrencën” dhe “Përfshirjen Qytetare”. Bazuar në këtë analizë, D + ka gjetur që komuna e Vushtrrisë, Prishtinës dhe Pejës janë performuesit më të mirë gjatë gjysmës së parë të vitit 2018.

Ky hulumtim ka pasur për qëllim t’i analizoj këto pesë strategji në tri aspekte:

1. a) Sa është përmbushur Plani i Veprimit, në nivel të aktiviteteve?

1. b) Cilat janë sfidat dhe pengesat në zbatim të strategjive?

1. c) Sa kanë ndikuar këto dokumente strategjike në nxjerrjen e politikave apo vendimeve të reja nga qeveria apo institucioni bartës?

Të gjeturat e këtij hulumtimi tregojnë një nivel të ulët të zbatimit të pesë strategjive dhe sfida që nuk adresohen nga viti në vit dhe impakti i tyre në politikëbërje është i vogël.

Disa nga rekomandimet e D+ në këtë raport janë si në vijim: institucionet bartëse të strategjive t’ iu përmbahen afateve kohore të përcaktuara në Plan të Veprimit për realizimin e aktiviteteve, t’i japin përparësi atyre aktiviteve me afat më të afërt kohor, si dhe t’i evidentojnë aktivitetet të cilat nuk janë përmbushur në kohë, apo janë në proces.

Gjithashtu D+ rekomandon që Zyra për Planifikim Strategjik dhe institucionet tjera bartëse të strategjive të bëjnë më shumë presion te institucionet mbështetëse dhe të linjës për realizim të aktiviteteve dhe raportim mbi zbatimin e tyre.

Ky raport përmban të dhëna të grumbulluara në periudhën tetor 2018 – shkurt 2019 nga monitorimi i  proceseve disiplinore dhe atyre të ankesave brenda ATK-së.

Raporti, gjithashtu përmban të dhëna nga analizimi i vendimeve disiplinore, ankesave dhe vendimeve të Këshillit të Pavarur Mbikëqyrës të cilat janë nxjerrë gjatë vitit 2018.

Hulumtimi ka për qëllim të monitorojë edhe procedurat e deklarimit të konfliktit të interesit dhe deklarimit të pasurisë brenda ATK-së duke sjellë një analizë për gjendjen aktuale dhe të ofrojë rekomandime konkrete për ndryshime të mundshme.

Duke kryer monitorime direkte, duke testuar procedurat e reagimit dhe analizuar statistikat e nxjerra, raporti ka matur edhe procedurat e raportimit të rasteve në linjat e raportimit të ATK-së, të cilat janë ta hapura për raportimin e korrupsionit dhe keqpërdorimeve brenda ATK-së.

Për këtë qëllim, BIRN dhe D+ kanë analizuar po ashtu 17 vendime disiplinore të nxjerra nga komisionet brenda ATK, si dhe ka analizuar 9 vendime të Këshillit të Pavarur Mbikëqyrës të Shërbimit Civil të Kosovës. Po ashtu, BIRN dhe D+ kanë monitoruar edhe 3 raste direkte që janë trajtuar nga organet disiplinore të ATK-së gjatë periudhës direkte të monitorimit.

Kur flitet për përfaqësimin gjinor në procese politike në Kosovë, aty dominon tema e kuotës gjinore prej 30 % në institucione ligjvënëse, në nivel lokal dhe qendror. Kuota gjinore në institucionet ligjvënëse përdoret si arsyetim që gratë kanë mjaftueshëm hapësirë në politikë dhe se Kosova s’mund të bëjë më shumë se kaq.

Megjithatë, kjo analizë shtjellon përfaqësimin gjinor në politikë përtej institucioneve ligjvënëse. Këtu analizohet hapësira e përfshirjes në degë ekzekutive, në pozita emëruese në degët ekzekutive ku vendimmarrja dhe pushteti është më i madh, sidomos në Kosovë, si dhe përfaqësimi gjinor në parti politike, të cilat janë përgjegjëse për emërimin e personave  në këto poste politike.

Më tutje, kjo analizë e politikës publike ofron propozime konkrete për avancimin e politikave të përfaqësimit gjinor në degën ekzekutive në nivel qendror dhe lokal.

Inkurajuese në këtë kohë janë: së pari ka mjaft hapësirë në degë ekzekutive në dy nivelet për të avancuar përfaqësimin gjinor dhe së dyti Kosova aktualisht është në fazë të shqyrtimit të legjislacionit i cili mund të ndikojë në këtë drejtim.

Demokraci Plus (D+) në këtë raport ka analizuar shumat e shpenzuara të parasë publike përmes kontratave për publikim dhe reklamim në media.

Cak i këtij hulumtimi janë të gjitha ministritë, të gjitha komunat, Kuvendi, Këshilli Gjyqësor i Kosovës (KGJK), Këshilli Prokurorial i Kosovës (KPK), Banka Qendrore e Kosovës (BQK) dhe Agjencia Kosovare e Privatizimit. Po ashtu pjesë e këtij raporti janë edhe disa nga ndërmarrjet kryesore publike, si: Telekomi i Kosovës (TK), Korporata Energjetike e Kosovës (KEK) dhe Posta e Kosovës (Posta).

Ky raport përmban informata lidhur me mënyrën e lidhjes së këtyre kontratave dhe analizë lidhur me nevojën e institucioneve që të lidhin kontrata të tilla me mediat. Qëllimi i këtij hulumtimi është vënia në pah e çfarëdo ndikimi që këto kontrata mund të kenë në politikën redaktoriale, në raportimin e drejtë të mediave për punën dhe aktivitetet e institucioneve në raport me përgjegjësitë e tyre.

Po ashtu, D+ përmes këtij raporti ka testuar transparencën e institucioneve publike dhe të vet mediave, sa i përket gatishmërisë së tyre për të ofruar informata në raport me kontratat që kanë lidhur këto dy palë dhe qëllimet për të cilat janë lidhur.

Zotimi i parë: është vlerësuar si i përmbushur në qoftë se janë publikuar të gjitha vendimet e Kryetarit dhe të Kuvendit Komunal (në një kohë arsyeshme nga marrja e vendimit deri në publikim), si dhe janë publikuar dhe janë të qasshme rregulloret dhe planet urbanistike.

Zotimi i dytë: është vlerësuar si i përmbushur përderisa komuna i ka publikuar raportet e shpenzimeve dhe rezultatet e konkurseve.

Zotimi i tretë: është vlerësuar si “i përmbushur” nëse janë mbajtur konsultime të rregullta me banorë në lagje dhe fshatra, përfshi takimet publike në të dy gjashtë mujorët, dëgjime buxhetore dhe konsultime të tjera për çështje të ndryshme siç janë rregulloret, hartat zonale, etj. në lagje por edhe në fshatra të komunës.

Zotimi i katërt: komunat që kanë mbajtur konsultime publike për draftim të planeve të prokurimit, i ka bërë publike të gjitha kontratat e vitit 2018 dhe e ka publikuar planin e prokurimit në fillim të vitit (muajt e parë) janë vlerësuar se e kanë përmbushur “plotësisht” zotimin.

Zotimi i pestë: komunat që nuk e kanë publikuar raportin vjetor të progresit për realizimin e premtimeve zgjedhore në vitin e parë të këtij mandati qeverisës deri në fund të janarit 2018, janë vlerësuar se nuk e kanë përmbushur këtë zotim.

Zotimi i gjashtë: edhe pse niveli i adresimit të ankesave të qytetarëve që kanë ardhur përmes platformës ndreqe.com mund të jetë mjet mjaft objektiv për matjen e përmbushjes së zotimit, në këtë rast në vlerësim kanë hyrë edhe elemente si: numri total i raportimeve, numri total i rregullimeve, si dhe numri mesatar i ditëve nga raportimi deri në rregullim.

Prokurimi publik paraqet njërin ndër aktivitetet kryesore ekonomike të komunave dhe si i tillë po ashtu paraqet një ndër rreziqet kryesore në drejtim të ofrimit të shërbimeve kualitative për qytetarët.

Me qëllim të identifikimit të shkeljeve në aktivitete të prokurimit publik dhe me qëllim të ofrimit të të dhënave të argumentuara për shkeljet të cilat ndodhin në prokurim, humbjet dhe dëmet e shkaktuara në buxhet, D+ ka monitoruar nga nëntë aktivitete të prokurimit në këto komuna. Përjashtimisht, në Komunën e Pejës janë monitoruar pesë aktivitete të prokurimit, pasi që në kohën e fillimit të fazës së monitorimit, komuna nuk ka pasur më shumë projekte në zbatim.

Paraprakisht, D+ ka publikuar “Matësin e Prokurimit Publik” i cili ka pasur për qëllim identifikimin e praktikave të mira në prokurimin publik në këto pesë komuna. Qëllimi i këtij raporti ishte që praktikat e mira të identifikuara në cilëndo nga këto pesë komuna të mund të vlerësohen dhe të ndahen me autoritetet e tjera kontraktuese.

Në këtë raport, D+ është fokusuar në identifikimin e shkeljeve në prokurim publik, sidomos në rastet kur kemi të bëjmë më humbje apo dëmtim të buxhetit të komunës.

Si rezultat i punës së D+ në monitorimin e prokurimit publik në nivel komunal, të paktën 36,684 euro të parave të taksapaguesve u kursyen.

Monitorimi theksoi gabimet në faturim nga një kontraktues, të cilat më herët nuk janë identifikuar nga Komuna e Prishtinës. Pas kësaj, Komuna planifikon të ndërmarrë masa korrigjuese, duke ndryshuar kontratën për të rregulluar përshtatjen e çmimit dhe rimbursimin e parave të humbura të taksapaguesve.

Ky është vetëm një shembull se si monitorimi nga shoqëria civile mund të përdoret si një mjet nga komunat në adresimin e dobësive të sistemeve të tyre të brendshme.

Kjo analizë e politikave publike, në pjesën e parë, shtjellon mundësitë që ofron një platformë që bazohet në teknologji informative të sofistikuar si ndreqe.com në ofrimin e shërbimeve publike në nivel komunal, në veçanti për menaxhimin e mbeturinave, dhe jep një pasqyrë të raportimeve qytetare të deponive ilegale të mbeturinave si dhe ndërhyrjet e komunave për të adresuar ato raportime bazuar në të dhëna një vjeçare.

Ndërsa në pjesën e dytë, kjo analizë sugjeron si të përmirësohet organizimi i administratës për të intervenuar më shpejt pas raportimeve të qytetarëve si dhe si të përpilohen kontrata më adekuate për pastrimin e deponive ilegale për mbeturina.

Përmirësimet në këto dy aspekte të menaxhimit të mbeturinave, apo çfarëdo ofrimi të shërbimeve tjera, e ngrit efikasitetin e ofrimit të shërbimeve dhe e ngrit komunikimin e institucioneve komunale me banorë të komunës të cilët e ka për qëllimi t’iu shërbej.

Gjatë fushatës elektorale për zgjedhjet komunale 2017, Demokraci Plus u ka kërkuar kandidatëve për kryetarë të shtatë komunave që të zotohen formalisht se do t’u përmbahen disa parimeve bazë të qeverisjes së mirë nëse zgjedhen për ta udhëhequr komunën.

Njëra ndër to është zotimi se do të mbahen konsultime publike në lagje dhe fshatra. Pasi që në fazën e hartimit të buxhetit mbahen konsultime me qytetarë, D+ ka monitoruar këto takime për të vlerësuar angazhimin e komunave për t’i konsultuar qytetarët për buxhetin e vitit 2019.

Arsyeja pse është përzgjedhur ky zotim është që të fuqizohet qeverisja e mirë, bazë e së cilës është pjesëmarrja qytetare në draftim të politikave lokale përfshi buxhetin, për një qeverisje gjithëpërfshirëse. Shtatë komunat më të mëdha në vend: Prishtina, Prizreni, Ferizaj, Peja, Gjakova, Gjilani dhe Mitrovica, janë përzgjedhur për monitorim në këtë aspekt për arsye se përmbushja e zotimeve nga këto komuna duhet të shërbejë si shembull për komunat më të vogla përreth në vendosjen e standardeve më të larta të parimeve të qeverisjes së mirë në qeverisjen lokale në Kosovë.

Kjo analizë shqyrton procesin e konsultimit publik për buxhetin komunal në këto komuna, si dhe jep sugjerime se si të përmirësohet ky proces i rëndësishëm i konsultimit.

Ky hulumtim mbështetet kryesisht në të dhëna sekondare dhe fokusohet në identifikimin e të gjitha strategjive të miratuara në periudhën kohore 2012-2017 nga të gjitha ministritë (aktualisht qeveria e Kosovës ka gjithsej 21 ministri, 5 nga të cilat nuk kanë pasur strategji në periudhën e përzgjedhur për vlerësim) dhe Zyra e Kryeministrit.

Hulumtimi ka tri pjesë kryesore:

• Në pjesën e parë, janë identifikuar 52 dokumente strategjike të miratuara gjatë kësaj kohe përmes hulumtimit nga zyra.

D+ bazuar në Udhëzimin Administrativ Nr.02/2012 për Procedurat, Kriteret dhe Metodologjinë për përgatitjen dhe miratimin e dokumenteve strategjike dhe planeve të tyre për zbatim ka hartuar matriksën e vlerësimit të këtyre dokumenteve strategjike e cila përmban 14 indikatorë për dokumentet strategjike dhe shtatë (7) indikatorë për Planet e Veprimit.

• Në pjesën e dytë, është analizuar përmbajta e vlerësimeve apo opinioneve të Zyrës për Planifikim Strategjik për secilën nga 52 strategjitë e përzgjedhura dhe është nxjerr një pasqyrim i përgjithshëm i këtyre vlerësimeve.

• Në fund është bërë hulumtim rreth angazhimit të vetë institucioneve bartëse për monitorimin dhe vlerësimin e zbatueshmërisë së strategjive në praktikë.

Ky hulumtim ka për qëllim që të kontribuojë në rritjen e pjesëmarrjes së diasporës në proceset zgjedhore në Kosovë përmes shqyrtimit të praktikave të votimit jashtë vendit në shtetet e tjera, studimit të barrierave të diasporës për të votuar dhe vendosjes së politikave efektive për të lehtësuar votimin nga jashtë.

Instituti Demokraci për Zhvillim (D4D) bashkë me Demorkaci Plus (D+) kanë hartuar këtë raport për të paraqitur gjendjen e tanishme dhe për të analizuar dilemat e politikave dhe rezultatet që mund të rezultojnë nga vendime të ndryshme.

Për këtë dokument janë mbajtur konsultime publike edhe me përfaqësues të diasporës.

Të gjeturat e këtij raporti përfshijnë të dhënat në lidhje me numrin e ankesave dhe shkeljeve të evidentuara nga OShP, listën e zezë, standardin e vendimmarrjes dhe konsistencën e vendimeve.

D+ ka monitoruar pothuajse të gjitha seancat e hapura të OShP-së, si dhe ka përcjellë në vazhdimësi shqyrtimin e ankesave të deponuara në këtë institucion.

Këtu përfshihen vendimet që janë marrë lidhur me pretendimet ankimore, urdhëresat e lëshuara për autoritetet kontraktuese si dhe gjobat që ju jepen të njëjtave për mosrespektimin e vendimeve të OShP-së.

Krahas kësaj, ky raport matë edhe progresin që OShP ka pasur nga fillimi i monitorimit e deri sot, veçanërisht sa i përket zbatimit të rekomandimeve që D+ i ka paraqitur në raportet e kaluara të monitorimit.

Listimi i AK-ve dhe shkeljet e identifikuara të ligjit për prokurim publik (LPP) në strukturë gjenerale nuk shërbejnë mjaftueshëm për të ofruar zgjidhje konkrete për përmirësimin e sistemit të prokurimit publik në Kosovë. Prandaj, ky raport ofron shembuj se si monitorohen AK-të përmes mekanizmave ex-ante në vendet tjera si Polonia, Hungaria dhe Bullgaria dhe do të ofroj një shembull model të ‘’hartimit dhe vlerësimit të rrezikut’’ për monitorimet e llojit ex-post.

Ky raport po ashtu elaboron mandatin e KRPP-së në monitorimin e aktiviteteve të prokurimit publik në atë se sa AK monitorohen dhe në cilat faza. Po ashtu, cilat janë rekomandimet e këtij institucioni për përmirësimin e gjendjes aktuale të prokurimit dhe sa respektohen ato nga institucionet publike në Kosovë.

Përmes këtij raporti synohet të bëhet vlerësimi i Komunës së Prishtinës, Gjakovës, Vushtrrisë, Gjilanit dhe Pejës, në sektorin e prokurimit publik.

Ky raport përfshinë periudhën kohore janar 2017 – shkurt 2018, ku fokus ka praktikat e mira, parregullsitë, shkeljet ligjore dhe zhvillimet kryesore në prokurimin publik në nivelin lokal.

Synimi i raportit është vlerësimi i komunave në masat që po ndërmarrin për përmirësimin e prokurimit publik. Po ashtu si qëllim tjetër ka inkurajimin e zyrtarëve për t’i ndarë praktikat e mira të prokurimit publik me komunat tjera.

Indikatorët dhe metodologjia e hulumtimit tonë janë bazuar në monitorimin direkt të komunave. Për të identifikuar parregullsitë dhe praktikat më të mira të komunave, D + ka përgatitur një pyetësor për zyrtarët e prokurimit, përmes të cilit synohet vlerësimi i performancës në prokurim publik.