Mungesa e negociatave në lidhjen e kontratave emergjente
Nga: Arbelina Dedushaj
Emergjenca që ka ardhur si rezultat i COVID-19, ka bërë që autoritetet kontraktuese ta përdorin me të madhe procedurën e negociuar pa publikim të njoftimit për kontratë. Pra, Ligji për Prokurimin Publik (LPP) e ka paraparë si mundësi të autoritetit kontraktues që t’i negociojë kushtet e kontratës drejtpërdrejt me një apo më shumë operatorë ekonomikë. E si procedurë është e jashtëzakonshme dhe mund të përdoret vetëm në tri raste: kur kontrata që duhet të jepet kërkon aftësi teknike dhe artistike dhe mund ta kryejë vetëm një operator ekonomik, b)për shkak të ekzistimit të të drejtave ekskluzive të autorit ose të drejtave industriale dhe c) në rastet e urgjencës ekstreme, siç ishte pandemia e shkaktuar nga virusi SARS-CoV-2.
Autoritetet në këtë rast u dërgojnë një apo disa operatorëve ekonomikë ftesat për ofertim, e cila është në diskrecion të autoritetit kontraktues, mirëpo të njëjtat e kanë për obligim që të përzgjedhin operatorë që i përshtaten më së miri natyrës së punëve, furnizimeve apo shërbimeve që do të kryhen.
Në bazë të analizave të Demokraci Plus (D+), shumë nga autoritetet kontraktuese, ftesë për ofertim u kanë dërguar shpesh herë vetëm një operatori ekonomik, gjë që bie ndesh me parimin e konkurrencës dhe mosdiskriminin e operatorëve tjerë ekonomikë.
Mirëpo, pavarësisht “lirisë” që kanë autoritetet kontraktuese që ta shfrytëzojnë këtë procedurë, të njëjtat janë të obliguara të luajnë rol aktiv në përcaktimin e kushteve të kontratës. Një prej veprimeve që autoritetet kontraktuese duhet ta ndërmarrin është dërgimi i ftesave për negocim tek operatorët ekonomikë, ftesë kjo që ka të bëjë pikërisht me negocimin e kushteve të kontratës, e sidomos pjesën e çmimeve. E, autoritetet kontraktuese në pjesën dërrmuese të rasteve nuk e kanë respektuar çështjen e ftesave për negociata, me ç’rast në mënyrë indirekte ka ndikuar në humbje të parasë publike.
Në bazë të të dhënave të mbledhura të D+, nga marsi i vitit 2020 deri në marsin e vitit 2021, janë nënshkruar 268 kontrata përmes kësaj procedure, ku vetëm në 28 prej tyre ka pasur negociata dhe si rezultat edhe janë ulur çmimet. Shuma që është ruajtur përmes negocimit vetëm në këto 28 kontrata kap vlerën prej 168,387.38 euro, shumë e cila do të shumëfishohej, sikur autoritetet do t’i mbanin negociatat.
Shumat më të madha që janë ulur në këto lloj negociatash kanë qenë për dy tenderë të Ministrisë së Shëndetësisë, ku për kontratën “Projektimi dhe mbikëqyrja profesionale e projektit të Klinikës Emergjente në QKUK – Adaptimi i objektit për nevoja të COVID-19 – Lot 2” janë ulur 59,977.57 euro, ndërsa për kontratën “Furnizim emergjent me teste rapide për detektim të antigjenit SARS-CoV 2” janë ulur 44,000.00 euro. Sikur mos të kishte negociata, vetëm në këto dy kontrata nga buxheti i shtetit do të dilnin 103,977.57 euro, gjë që tregon për rëndësinë dhe obligimin, mbi të gjitha të institucioneve për t’i thirrur operatorët ekonomikë në negociata.
Mirëpo, ka pasur edhe raste kur shuma e ulur ka qenë “lëmoshë” për autoritetin. Një kësi rasti mund ta përmendim kontratën që kishte lidhur Spitali i Gjakovës me kompaninë Madekos, ku kjo e fundit nga 4,250 euro, përmes negociatave e kishte zbritur çmimin e ofertës në 4,248 euro apo vetëm dy euro më pak.
Neni 35 i LPP-së nuk e tregon shprehimisht që institucionet duhet të mbajnë negociata me patjetër. Ndërsa neni 52 i Rregullave dhe Udhëzuesit Operativ për Prokurim Publik thotë se “kur autoriteti kontraktues vendosë” që mund të kuptohet edhe si “nëse autoriteti kontraktues nuk vendosë” të mbajë negociata rreth çmimit, atëherë oferta e dorëzuar mbetet finale.
Edhe po ta heqim vëmendjen nga mungesa e negociatave, vazhdimi i përdorimit të procedurave të tilla është bërë gjë e panevojshme. Pra, duke marrë parasysh që pandemia nuk është më rrethanë e paditur, autoritetet kontraktuese kanë kohë të mjaftueshme për t’i zhvilluar procedurat e hapura, të cilat kanë dëshmuar që marrin oferta shumë më të lira për shkak të rritjes së konkurrencës.
Prandaj duke marrë parasysh paqartësinë, se a janë të detyrueshme negociatat apo jo, duhet domosdo që LPP dhe Udhëzuesi t’i sheh si të tilla, pra të obligohet autoritetit kontraktues që të negociojë me ofertuesit. Siç është analizuar edhe më lart, në rastet kur ka pasur negociata, çmimet sadopak janë ulur.