Edhe pse buxhetimi gjinor konsiderohet si mjet i rëndësishëm për promovimin e barazisë, shumë pak vende e praktikojnë. Sipas Anketës së OECD-së mbi Praktikat e Buxhetimit Gjinor (2016), 59% e vendeve të OECD-së nuk e aplikojnë buxhetimin gjinor dhe nga kjo shihet se nuk ka konsensus ndërmjet shteteve lidhur me buxhetimin gjinor. Për këtë arsye, përfaqësimi gjinor rregullohet ndryshe nga shteti në shtet.

Sipas kësaj ankete, buxhetimi gjinor gjen vend nga deklarimet pro formës deri te vlerësimet e strukturuara të ndikimit gjinor. Disa vende ua lënë në dorë institucioneve përkatëse për t’i ndryshuar dhe avancuar më tej politikat e përfshirjes së perspektivës gjinore, por jo domosdoshmërisht në lidhje me buxhetimin gjinor.

Siç vërehet nga ky raport, Kosova ende nuk ka prezantuar Buxhetimin e Përgjegjshëm Gjinor. Por, BPGj dalëngadalë po hyn në institucionet e Kosovës përmes iniciativave të organizatave dhe institucioneve vendore dhe ndërkombëtare. Është e rëndësishme të përmendet fakti që ka pasur përmirësime në këtë drejtim, sidomos në nxjerrjen e politikave dhe futja e Programit për Reformën Ekonomike. Sidoqoftë, përfshirja gjinore po shikohet më shumë si një kriter që duhet përmbushur sipërfaqësisht, e jo si diçka për të cilën duhet të gjenden hapa adekuat e aq më pak që po vihen në zbatim.

Prandaj, për t’u siguruar që po ofrohen mundësi të barabarta si për gratë ashtu edhe për burrat për pjesëmarrje në fushat politike, ekonomike, sociale dhe kulturore dhe fusha të tjera të jetës shoqërore, Qeveria e Kosovës duhet ta zhvillojë një kornizë ligjore për Buxhetimin e Përgjegjshëm Gjinor.

Ky raport i monitorimit të aktiviteteve të prokurimit përfshin 16 tenderë në katër komuna, atë të Graçanicës, Mamushës, Shtërpcës dhe Novobërdës. Për secilën komunë janë monitoruar nga katër tenderë, duke filluar nga inicimi i aktivitetit të prokurimit e deri në zbatim të kontratës. Nga ky monitorim, D+ ka identifikuar një numër gjetjesh të cilat janë të përbashkëta për këto katër komuna, por gjithashtu janë evidentuar edhe shkelje të cilat janë karakteristikë e komunave specifike.

Disa prej gjetjeve kryesore të këtij raporti janë:

• Në dosje të tenderit kërkohet që para nënshkrimit të kontratës fituesi ta dorëzojë vërtetimin nga gjykata se pronari, drejtori ose menaxheri i saj nuk janë dënuar gjatë dhjetë viteve të fundit për ndonjë vepër penale dhe se fituesi i kontratës nuk ka qenë i falimentuar apo insolvent. Për të katër komunat kjo kërkesë konsiderohet e plotësuar edhe nëse fituesi paraqet vërtetim për vetëm njërin nga këto elemente.

• Komuna e Graçanicës ka nënshkruar kontratë me vlerë rreth tre milion euro, mirëpo ky tender nuk gjendet në planin e prokurimit për vitin 2019, ndërsa buxheti i planifikuar sipas Ligjit për Buxhetin e vitit 2020 është vetëm 300 mijë euro për tri vite (2020, 2021, 2022). Në po të njëjtin aktivitet, komuna ka bërë gabime të shumta, duke mos llogaritur si duhet sigurinë e tenderit dhe atë të ekzekutimit të kontratës.

• Komuna e Mamushës nuk ka kërkuar që kompania e cila është tërhequr para nënshkrimit të kontratës të diskualifikohet nga pjesëmarrja në tenderë në të ardhmen. Kur tërhiqet fituesi i kontratës dyshimi është gjithmonë që fituesi me kompaninë e cila është renditur e dyta janë marrë vesh për ta kurdisur fituesin e tenderit për një çmim më të lartë. Komuna në një aktivitet tjetër ka kërkuar certifikata ISO që nuk kishin të bëjnë fare me natyrën e projektit, ndaj si rezultat i kësaj ka ofertuar vetëm një kompani, e cila i kishte të gjitha certifikatat.

• Komuna e Shtërpcës ka shpërblyer me kontratë kompaninë Linda SH.P.K., pronari i së cilës është dënuar për vepër penale, teksa rasti i tij ka qenë i raportuar në medie dhe përmendet në një vendim të Organit Shqyrtues të Prokurimit. Me këtë veprim komuna ka shpërblyer me kontratë një kompani, e cila sipas Ligjit të Prokurimit Publik nuk ka pasur të drejtë të marrë pjesë fare në tender.

• Në dy tenderë komuna e Novobërdës ka rekomanduar për kontratë kompani që kanë ofruar çmime abuzuese dhe jonormalisht të ulëta. Përdorimi i procedurës me poentim mund të shkaktojë pasiguri te ofertuesit pasi nuk mund t’i dinë paraprakisht sasinë që do të porositen, ndërsa rreziku është që një operator ekonomik (OE) të ketë informata për sasitë që do të porositen dhe të japë çmime shumë të larta në ato që porositen më shumë dhe më të ulëta në ato që porositen më pak.

Qëllimi i analizës“Funksionimi demokratik i institucioneve gjatë pandemisë COVID-19”, është vlerësimi i ndikimit të pandemisë COVID-19 në funksionimin demokratik të institucioneve në nivel qendror, me fokus në veprimet e Kuvendit dhe të Qeverisë.

Sa i përket aktiviteteve të Kuvendit, përgjatë periudhës që nga konfirmimi i rasteve të para e deri në lehtësimin e masave të izolimit, Kuvendi nuk ka luajtur rol aktiv në mbikëqyrjen e qeverisë, dhe as në miratimin e ligjeve për të ndihmuar situatën e emergjencës shëndetësore, për masat ekonomike të cilat kërkojnë ndryshime të ligjeve, dhe as të ratifikimit të marrëveshjeve ndërkombëtare të dorëzuara në Kuvend.

Sa i takon komisioneve parlamentare, nga 14 sa janë gjithsej vetëm 5 prej tyre kanë mbajtur mbledhje të komisioneve, kurse 9 komisione kanë qenë krejtësisht pasive gjatë kohës sa masat kufizuese të pandemisë ishin në zbatim.

Në këtë kontekst Demokraci Plus veç tjerash, jep këto rekomandime për Kuvendin;

• Miratimi i ligjit të veçantë për të adresuar vendimin e Gjykatës Kushtetuese përmes së cilit përcaktohen autorizimet e nevojshme për Qeverinë për ndërmarrjen e masave për luftimin e pandemisë. Ky ligj duhet të përcaktojë shkallën deri në të cilën mund të bëhen kufizimet e lirive dhe të drejtave themelore të përcaktuara në Kushtetutë, dhe afatin për skadimin e tyre;
• Ndryshimi dhe plotësimi i Ligjit për Menaxhimin e Financave Publike dhe Përgjegjësitë si dhe të Ligjit mbi Ndarjet Buxhetore, për të mundësuar ekzekutimin e pakove ekonomike financiare për t’u dal në ndihmë qytetarëve dhe bizneseve të prekura;
• Ndërmarrja e nismave të reja ligjore, përfshirë plotësim/ndryshimi i ligjeve ekzistuese, nuk duhet të pengohet për shkak të statusit të qeverisë në detyrë. Kuvendi ka mandat dhe detyrë të ushtrojë rolin e vet mbikëqyrës deri në momentin e shpërndarjes së tij.

Ndërsa, sa i përket ekzekutivit, Demokraci Plus nënvizon këto rekomandime:

• Gjykata Kushtetuese është autoriteti përfundimtar për interpretimin e Kushtetutës dhe përputhshmërisë së ligjeve me Kushtetutën. Vendimet e kësaj gjykate janë të detyrueshme për gjyqësorin dhe të gjithë personat dhe institucionet e vendit, andaj, Qeveria duhet të respektojë plotësisht vendimet e kësaj gjykate.
• Të gjitha masat e ndërmarra nga Qeveria për të luftuar pandeminë, duhet të jenë në përputhje dhe deri në masën e paraparë me ligj dhe Kushtetutë;
• Pako emergjente financiare e propozuar nga qeveria, duhet të jetë në përputhje me ndarjet buxhetore dhe brenda autorizimeve të qeverisë.

Ndër gjetjet kryesore të këtij raporti janë:

• Qasja në informata në lidhje me lëndët në gjykata themelore është ende sfidë për 54% të avokatëve të anketuar, për të cilët marrja e informacionit të nevojshëm vazhdon të jetë e vështirë;
• Për avokatët, burimet më të zakonshme të informacionit rreth lëndëve janë administrata e gjykatës dhe gjyqtarët (48% e përgjigjeve);
• 60% e avokatëve të anketuar nuk flasin me gjyqtarët për lëndët e tyre;
• Ueb-faqet e gjykatave nuk janë burim parësor i informacionit për avokatët – 62% e të anketuarve nuk i përdorin ato, ndërsa shumë prej tyre nuk kishin pasur mundësi ta gjenin informacionin që kishin kërkuar;
• 45% e avokatëve nuk ishin të vetëdijshëm për ekzistencën e kutive të ankesave në gjykata apo deklaruan se këto kuti nuk ishin vendosur asnjëherë (17%);
• Pothuajse 70% e të anketuarve nuk kanë vërejtur përmirësime në qasjen në informata krahasuar me vitin paraprak;
• 41% e të anketuarve besojnë se transparenca ishte përmirësuar në gjykatat themelore;
• Vetëm 19% e avokatëve pohuan se gjykatat themelore janë bërë më efikase në trajtimin e lëndëve dhe kjo falë automatizmit, etj.