Qëllimi i analizës“Funksionimi demokratik i institucioneve gjatë pandemisë COVID-19”, është vlerësimi i ndikimit të pandemisë COVID-19 në funksionimin demokratik të institucioneve në nivel qendror, me fokus në veprimet e Kuvendit dhe të Qeverisë.

Sa i përket aktiviteteve të Kuvendit, përgjatë periudhës që nga konfirmimi i rasteve të para e deri në lehtësimin e masave të izolimit, Kuvendi nuk ka luajtur rol aktiv në mbikëqyrjen e qeverisë, dhe as në miratimin e ligjeve për të ndihmuar situatën e emergjencës shëndetësore, për masat ekonomike të cilat kërkojnë ndryshime të ligjeve, dhe as të ratifikimit të marrëveshjeve ndërkombëtare të dorëzuara në Kuvend.

Sa i takon komisioneve parlamentare, nga 14 sa janë gjithsej vetëm 5 prej tyre kanë mbajtur mbledhje të komisioneve, kurse 9 komisione kanë qenë krejtësisht pasive gjatë kohës sa masat kufizuese të pandemisë ishin në zbatim.

Në këtë kontekst Demokraci Plus veç tjerash, jep këto rekomandime për Kuvendin;

• Miratimi i ligjit të veçantë për të adresuar vendimin e Gjykatës Kushtetuese përmes së cilit përcaktohen autorizimet e nevojshme për Qeverinë për ndërmarrjen e masave për luftimin e pandemisë. Ky ligj duhet të përcaktojë shkallën deri në të cilën mund të bëhen kufizimet e lirive dhe të drejtave themelore të përcaktuara në Kushtetutë, dhe afatin për skadimin e tyre;
• Ndryshimi dhe plotësimi i Ligjit për Menaxhimin e Financave Publike dhe Përgjegjësitë si dhe të Ligjit mbi Ndarjet Buxhetore, për të mundësuar ekzekutimin e pakove ekonomike financiare për t’u dal në ndihmë qytetarëve dhe bizneseve të prekura;
• Ndërmarrja e nismave të reja ligjore, përfshirë plotësim/ndryshimi i ligjeve ekzistuese, nuk duhet të pengohet për shkak të statusit të qeverisë në detyrë. Kuvendi ka mandat dhe detyrë të ushtrojë rolin e vet mbikëqyrës deri në momentin e shpërndarjes së tij.

Ndërsa, sa i përket ekzekutivit, Demokraci Plus nënvizon këto rekomandime:

• Gjykata Kushtetuese është autoriteti përfundimtar për interpretimin e Kushtetutës dhe përputhshmërisë së ligjeve me Kushtetutën. Vendimet e kësaj gjykate janë të detyrueshme për gjyqësorin dhe të gjithë personat dhe institucionet e vendit, andaj, Qeveria duhet të respektojë plotësisht vendimet e kësaj gjykate.
• Të gjitha masat e ndërmarra nga Qeveria për të luftuar pandeminë, duhet të jenë në përputhje dhe deri në masën e paraparë me ligj dhe Kushtetutë;
• Pako emergjente financiare e propozuar nga qeveria, duhet të jetë në përputhje me ndarjet buxhetore dhe brenda autorizimeve të qeverisë.

Ndër gjetjet kryesore të këtij raporti janë:

• Qasja në informata në lidhje me lëndët në gjykata themelore është ende sfidë për 54% të avokatëve të anketuar, për të cilët marrja e informacionit të nevojshëm vazhdon të jetë e vështirë;
• Për avokatët, burimet më të zakonshme të informacionit rreth lëndëve janë administrata e gjykatës dhe gjyqtarët (48% e përgjigjeve);
• 60% e avokatëve të anketuar nuk flasin me gjyqtarët për lëndët e tyre;
• Ueb-faqet e gjykatave nuk janë burim parësor i informacionit për avokatët – 62% e të anketuarve nuk i përdorin ato, ndërsa shumë prej tyre nuk kishin pasur mundësi ta gjenin informacionin që kishin kërkuar;
• 45% e avokatëve nuk ishin të vetëdijshëm për ekzistencën e kutive të ankesave në gjykata apo deklaruan se këto kuti nuk ishin vendosur asnjëherë (17%);
• Pothuajse 70% e të anketuarve nuk kanë vërejtur përmirësime në qasjen në informata krahasuar me vitin paraprak;
• 41% e të anketuarve besojnë se transparenca ishte përmirësuar në gjykatat themelore;
• Vetëm 19% e avokatëve pohuan se gjykatat themelore janë bërë më efikase në trajtimin e lëndëve dhe kjo falë automatizmit, etj.

Ndër gjetjet kryesore të këtij raporti janë:

• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave në secilën prej shtatë gjykatave themelore treguan se ishte e lehtë të i qaseshin informacionit në lidhje me lëndët e tyre;
• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave në secilën gjykatë themelore pretenduan se informacioni i marrë nga gjykatat ishte paksa i dobishëm ose shumë i dobishëm;
• Shumica dërrmuese e përdoruesve të shërbimeve të secilës gjykatë themelore deklaruan se ishte shumë e lehtë t’a gjenin sallën e gjykimeve ose zyrën që e kërkonin;
• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatës në secilën gjykatë themelore nuk e dinin nëse në ambientet e gjykatës kishte kuti për ankesa;
• Si të përdoruesit e shërbimeve të gjykatave të anketuar ashtu edhe pjesëmarrësit në diskutimet e fokus grupeve (DFG) thanë se kishte tavolina për informim, por pjesëmarrësit në DFG treguan se shpesh askush nuk gjendej në ato tavolina;
• Shumica dërrmuese e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave, si nga komuniteti shumicë ashtu edhe nga ato joshumicë, nuk e përdorin si burim informacioni faqen e internetit të gjykatës;
• Përdoruesit e shërrbimeve të gjykatave nga komunitetet joshumicë pohuan se faqet e internetit të gjykatave janë të përkthyera në gjuhën e tyre amtare, por që cilësia e përkthimit duhet të përmirësohet, etj.

Në bazë të përbërjes së kabinetit qeveritar i votuar në Kuvend në fillim të shkurtit 2020, kemi të bëjmë me bashkim të ministrive apo pjesëve të tyre në ministri tjera por jo shuarje (suprimim) të ministrive. Kjo sepse dikasteret ministrore (apo pjesë të tyre) vetëm janë bartur në ministri që janë vlerësuar se kanë kuptim më shumë të jenë kështu se sa si kanë ekzistuar në të kaluarën;

• Ligji që mbulon fushën e shërbimit civil (qoftë Ligji për shërbimin civil qoftë Ligji për zyrtarët publik) e rregullon risistemimin e nëpunësve civil që klasifikohen tepricë si pasojë e ristrukturimit apo shuarjes së një institucioni;

• Sipas Ligjit për shërbimin civil, risistemimi ka dy afate: një muaj për risistemim në një pozitë ekuivalente (nëse ka të tillë) dhe deri në një vit për një ricaktim në një pozitë tjetër në kuadër të shërbimit civil;

• Sipas Ligjit për zyrtarët publik, risistemimi nuk ka afate dhe duhet të ndodhë brenda të njëjtës kategori (jo domosdo në pozitën e njejtë). Për këtë, krijohet një komision ristrukturimi i cili drejtohet nga njësia e pranimit (njësia e personelit) të institucionit përkatës dhe përbëhet nga përfaqësues të ministrive ose organeve që shërbejnë si alternativa për risistemim;

• Mënyra dhe procedura e risistemimit të nëpunësve civil të klasifikuar tepricë është e varur se cili ligj do të mbulojë shërbimin civil, Ligji për shërbimin civil apo Ligji për zyrtarët publik i pezulluar nga Gjykata Kushtetuese deri më 28 shkurt 2020;

• Katër nga gjashtë ministritë që bashkohen me ministri tjera, bashkohen si tërësi në ministrinë amë kurse dy tjera ndahen në dysh: Ministria e Diasporës dhe Investimeve Strategjike dhe Ministria e Inovacionit dhe Ndërmarrësisë. Në total, minimumi janë rreth 100 pozita në gjashtë ministri të cilat krijojnë dyfishime me pozita të njëjta në ministritë amë dhe kryesisht janë të nivelit drejtues;

• Ministritë që bashkohen si tërësi (pra nuk ndahen në mes dy ministrive) kanë mundësinë e risistemimit më të lehtë dhe uniform dhe sistemimi bëhet rast pas rasti i cili më së shumti mund të jetë ulje në pozitë të nëpunësit me pozitën e njejtë në ministrinë amë. Në anën tjetër, ministritë që ndahen në dysh sidomos nëse ministritë amë integrojnë vetëm departamentet funksionale, sistemimi i nëpunësve civil mund të jetë i ndarë në më shumë se një ministri;

• Numrin më të vogël të nëpunësve civil tepricë që krijohen nga riorganizimi e kanë ministritë me portfolio të gjerë sepse sidomos pjesa e zyrtarëve të kategorisë profesionale sistemohen lehtë për shkak të vëllimit të punëve që kanë ministritë që bashkohen.

Qëllimi i këtij dokumenti të shkurtër është të ofrojë disa rekomandime për Qeverinë në funksion të ruajtjes së inspektorateve të nivelit qendror gjatë riorganizimit të ministrive dhe rrjedhimisht të ndikojë në fuqizimin e tyre. Ky dokument merr për bazë situatën aktuale të funksionimit të Qeverisë me 15 ministri ku gjashtë nga 21 ministritë e Qeverisë në mandatin e kaluar janë pjesë e 15 ministrive. Si rrjedhojë e këtij procesi, bashkë me fuzionimin e gjashtë ministrive në 15 ministritë tjera, del që duhet të fuzionohen edhe katër inspektorate të cilat kujdesen për zbatimin e një numri të caktuar të ligjeve dhe akteve nënligjore.

Këto inspektorate janë:

• Inspektorati i tregut në kuadër të Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë;
• Inspektorati i metrologjisë në kuadër të Agjencisë së Metrologjisë në Ministri të Tregtisë dhe Industrisë;
• Inspektorati i punës në kuadër të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe
• Inspektorati i mjedisit në kuadër të Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor.

Aleanca e katër organizatave joqeveritare (Syri i Vizionit, Communication for Social Development (CSD), EC Ma Ndryshe dhe Demokraci Plus (D+) për zbatim të programit “Qytetaria aktive dhe komunat përgjegjëse në Kosovë” ka realizuar hulumtimin rreth mënyrës se si komunat e Kosovës i janë përgjigjur dhe si janë ballafaquar me gjendjen e krijuar me pandeminë COVID-19. Të dhënat e këtij hulumtimi pasqyrojnë gjendjen deri me datën 24 prill 2020.

Hulumtimi është kryer me pyetësor online me 22 pyetje, i cili është dërguar te të gjitha 38 komunat e Kosovës. Prej tyre, 32 komuna janë përgjigjur, derisa 6 sosh nuk kanë ofruar përgjigje për këtë hulumtim.

Gjetjet e këtij hulumtimi çojnë te përfundimi se komunat e Kosovës, duke i marrë parasysh kapacitetet dhe buxhetin e tyre, janë ballafaquar relativisht mirë me situatën e krijuar me pandeminë COVID-19. Sipas këtyre gjetjeve, komunat kanë pasur komunikim relativisht të mirë me nivelin qendror dhe me qytetarët e vet, të cilët në masë të madhe i kanë respektuar masat e Qeverisë së Kosovës. Krejt kjo ka ndikuar që numri i të infektuarve dhe rasteve fatale në krahasim me shtetet e rajonit apo edhe më gjerë të jetë relativisht më i ulët.

Megjithëkëtë sfidat kryesore me të cilat komunat e Kosovës ende ballafaqohen janë:

– Mungesa e mjeteve financiare nga niveli qendror për paisje shtesë mbrojtëse në luftimin dhe parandalimin e përhapjes së COVID-19;

– Mungesa e numrit më të madh të testeve rreth rasteve të dyshimta për COVID-19;

– Rritja e numrit të familjeve me gjendje ekonomike të rënduar dhe kërkesat e shtuara për pako ushqimore dhe higjienike;

– Mbyllja e shumë bizneseve private;

– Shqetësimet nga sektori i bujqësisë;

– Paqartësitë rreth lejeve të qarkullimit për qytetarë e biznese nga MPBAP;

– Paqartësitë rreth funksionimit të llojeve të ndryshme të bizneseve nga MEPTINIS;

– Numri i vogël i inspektorëve komunal.

Demokraci Plus publikoi analizën “Përmirësimi i koordinimit institucional dhe komunikimit me publikun në kohën e emergjencës së shëndetit publik”.

Me gjithë punën e mirë që po bën Qeveria, Ministria e Shëndetësisë rreth menaxhimit të emergjencës së shëndetit publik të shkaktuar nga COVID-19, janë disa aspekte të cilat kanë hapësirë për përmirësime dhe rrjedhimisht kontribuojnë në menaxhim më të mirë të kësaj situate si: rritja ose përmirësimi i koordinimit institucional në menaxhimin e pandemisë së shkaktuar nga COVID-19, përmirësimi dhe unifikimi optimal në komunikimin e Qeverisë me qytetarët, dhe publikimi i vendimeve dhe njoftimeve lehtë të qasshme për publikun.

Duke u bazuar në këto elemente, Demokraci Plus rekomandon që sa i përket koordinimit institucional:

• Qeveria duhet të caktojë vetëm një trup ndër-ministror (komision, këshill, grup) si përgjegjës për menaxhimin e situatës;
• Pavarësisht se cili është mekanizmi institucional, Ministria e Shëndetësisë duhet të jetë udhëheqëse e këtij trupi ngase natyra e emergjencës është në lidhje me punën e Ministrisë së Shëndetësisë;
• Qeveria, nëse vendos që trup tjetër nga Këshilli i Sigurisë së Kosovës duhet të menaxhojë këtë situatë, prapë duhet të mbledhë më shpesh Këshillin e Sigurisë së Kosovës në situatë normale përmes të cilit siguron koordinim edhe me institucione përtej Qeverisë;
• Kryeministri duhet të delegojë të drejtën e kryesimit në baza të rregullta të mbledhjeve të Këshillit të Sigurisë së Kosovës tek Ministri i Shëndetësisë, kurse vet mund të kryesojë vetëm në raste të veçanta dhe sipas nevojës;

Ndërsa sa i përket komunikimit me publikun dhe publikimit të vendimeve dhe njoftimeve  D+ jep këto rekomandime:

• Ministri i Shëndetësisë (eventualisht Kryeministri) duhet t’u adresohet qytetarëve rreth menaxhimit të situatës së pandemisë;
• Informatat e përditësuara në baza ditore duhet të jepen nga zëdhënësi i Qeverisë, në një orë të caktuar;
• Qeveria, përkatësisht shërbimet e teknologjisë informative në zyrën e Kryeministrit, duhet të formojë një faqe për plasim të të gjitha informatave për qytetarët që lidhen me pandeminë të shkaktuar nga COVID-19, e të tjera.

Ky raport i monitorimit të aktiviteteve të prokurimit përshin 10 tenderë në pesë komuna, atë të Shtimes, Podujevës, Kamenicës, Obiliqit dhe Fushë Kosovës. Për secilën komunë janë monitoruar nga dy tenderë, duke filluar nga inicimi i aktivitetit të prokurimit e deri në zbatimin e kontratës. Nga ky monitorim, D+ ka identifikuar disa gjetje të cilat janë të përbashkëta për këto pesë komuna, por gjithashtu janë evidentuar edhe shkelje të cilat janë karakteristikë e vetëm një komune. Disa prej gjetjeve kryesore të këtij raporti përfshijnë:

• Mosplanifikimi i saktë i vlerës së parashikuar të tenderit, ku komuna e Kamenicës ka paguar çmim shumë të lartë për një metër kub dru, krahasuar me kontratën e vitit paraprak dhe atë të Komunës së Obiliqit. Si pasojë e vlerës së parashikuar që ishte shumë e lartë, komuna u ka mundësuar operatorëve ekonomikë të ofertojnë me çmime të larta, e rrjedhimisht edhe çmimi në kontratë është i lartë. Komuna e Fushë Kosovës gjithashtu nuk ka parashikuar saktë se sa kushton në treg një Golf VI i përdorur. E njëjta, për një veturë të tillë, e cila në treg kushton prej 9,000 deri në 10,000 euro, ka paguar 12,975 euro.

• Dallimet ndërmjet titullit të tenderit dhe punëve të parapara në paramasë. Një tender i komunës së Shtimes ka titullin “Riparimi i urave dhe shtratit të lumit”, megjithatë para masa përmban vetëm elemente për rregullimin e urave.

• Sa i përket specifikave teknike të produkteve të kontraktuara, nuk përputhen me ato që kërkohen në dosje të tenderit. Në komunën e Shtimes janë kërkuar kamera që incizojnë video dhe audio, megjithatë kamerat që janë montuar mund të incizojnë vetëm video.

• Problemet në llogaritje të shpenzimeve për tenderët e sigurimit fizik. Komuna e Obiliqit nuk ka kalkuluar siç duhet shpenzimet që do të kishte një operator ekonomik për të gjitha obligimet që dalin nga Ligji i Punës siç janë pagesat për kontributin pensional, orët shtesë, pushimin vjetor, etj. Si rezultat, komuna ka lidhur kontratë me të cilin çmim nuk i mbulon të gjitha shpenzimet.

• Kërkesat e paqarta në kriteret e dosjes së tenderit. Në disa komuna ka kritere që janë të paqarta dhe nuk janë të definuara saktë. Këtu përfshihen kërkesat për mjete të transportit pa specifikuar peshën e tyre, kërkesa për hapësirë të ruajtjes së druve pa specifikuar sipërfaqen e saj etj.

Demokraci Plus (D+) ka monitoruar publikimin e kontratave për pesë komuna: Obiliq, Shtime, Fushë Kosovë, Kamenicë dhe Podujevë. Janë monitoruar të gjitha kontratat e nënshkruara nga 1 janar deri më 31 tetor 2019.

Gjetjet e D+ tregojnë se në përgjithësi niveli i publikimit të kontratave në e-Prokurim është i kënaqshëm. Komuna e Kamenicës dhe Fushë Kosovës kanë përqindjen më të lartë të publikimit me 93%, përkatësisht 95%. Komuna e Shtimes qëndron pak më keq me 85%. Në anën tjetër, komuna e Obiliqit ka pak më shumë se gjysmën e kontratave të publikuara 55%, ndërsa komuna e Podujevës për shkak të numrit të madh të kontratave të publikuara pa listë të çmimeve, gjithsej 65 kontrata, e ka nivelin shumë të ulët të publikimit me vetëm rreth 20%.

Sa i përket publikimit në ueb faqe, kur dihet se nuk është i obliguar me ligj, transparenca është më e ulët. Komuna e Fushë Kosovës dhe Obiliqit kanë ndryshuar datat e publikimit, duke manipuluar me të dhëna, prandaj një gjë e tillë nuk mund të të konsiderohet si transparencë. Komuna e Shtimes qëndron pak më dobët me 21% të kontratave të publikuara, por në ueb faqe i publikon shpejtë, kryesisht në ditën e nënshkrimit. Ndërsa, komuna e Podujevës edhe në ueb faqe shumicën e kontratave i ka pa listë të çmimeve, të cilat nuk janë llogaritur si kontratë e publikuar, e si pasojë niveli i publikimit është shumë i ulët, 15%.

Kontratat e pa publikuara, ato që janë të publikuara më shumë vonesë, si dhe ndryshimet e datave të publikimit në dy komuna mund t’ju atribuohen mungesës së komunikimit mes zyrës së prokurimit dhe zyrës së teknologjisë informative. Mirëpo, publikimi në e-Prokurim është përgjegjësi e zyrës së prokurimit pasi kjo zyrë publikon të gjitha dokumentet tjera në platformë.

Disa nga rekomandimet e D+ janë:

• Të gjitha komunat duhet të sigurohen që të publikojnë të gjitha kontratat në e-Prokurim dhe në ueb faqe brenda dy ditëve nga nënshkrimi; t’i kushtojnë më shumë rëndësi publikimit në ueb faqe, në mënyrë që mos të ketë dallime në mes të këtyre dy platformave;

• Komuna e Shtimes dhe Obiliqit duhet që t’i emërtojnë kontratat në ueb faqe me emrin e aktivitetit të prokurimit. Në e-Prokurim mund të kërkohet me emër të tenderit dhe elemente tjera, por në ueb faqe nevojitet emri i saktë në mënyrë që të mund të kërkohet;

• Komuna e Podujevës duhet që të përfshijë në kontratë edhe listën e çmimeve, pasi pa këtë element kontrata e publikuar nuk ka vlerë për palën e interesuar si dhe është obligim ligjor;

• Komuna e Kamenicës duhet që kontratat në ueb faqe t’i publikojë më shpejt pasi në disa raste kontrata veçse kishte përfunduar në kohën kur është publikuar.

Disa nga pikat kryesore të analizës së D+ janë:

• Ministria e Integrimit Evropian mund të bëhet pjesë e Ministrisë së Punëve të Jashtme në kuptim organizativ dhe strukturor, por në kuptim funksional ka efekte negative në agjendën për integrime evropiane sepse e bënë atë pjesë të punëve të jashtme kurse agjenda për integrime evropiane në masë të madhe është agjendë e brendshme e reformave;

• Po ashtu, ulet niveli i përgjegjësisë së ministrive (departamenteve për integrim evropian), komunave dhe institucioneve tjera në zbatimin e mëtejmë të obligimeve që dalin nga agjenda për integrime evropiane dhe kuadri profesional në MIE mund të shpërndahet nëpër departamentet e MPJ;

• Ministria e Administratës Publike sipas funksioneve që ka nuk lidhet aspak me funksionet që ka Ministria e Punëve të Brendshme. Derisa MAP ka në fushëveprim shërbimin civil, organizimin dhe funksionimin e administratës, MPB ka të lidhur fushëveprimin e saj me rendin dhe sigurinë publike, etj.

Obligimet për sundim të ligjit dhe qeverisje të mirë janë përcjell në gati secilin samit, ku
Kosova ka marrë shumë zotime të rëndësishme në këtë drejtim, përpos tjerave si
bashkëpunimi rajonal dhe konektiviteti me rajonin.
Vazhdimi i Procesit të Berlinit më së shumti i konvenon Kosovës edhe pse ka përfitime tejet të rëndësishme për përafrim të të gjithë rajonit me Bashkimin Evropian. Andaj, Qeveria e re e Kosovës duhet t’i jep një shtytje të re përmbushjes së obligimeve të marrura në këtë proces.
Shumë nga rekomandimet e mëposhtme janë obligime që zyrtarët më të lartë të Kosovës vetëm i kanë marrë në Samitet e Procesit të Berlinit. Ne po i theksojmë ato më të rëndësishmet në fushën e sundimit të ligjit dhe mirëqeverisjes duke dhënë sugjerime shtesë për zbatueshmërinë e tyre në Kosovë. Qeveria e Re mund dhe duhet të marrë primatin e avancimit të mirëqeverisjes dhe forcimit të sundimit të ligjit dhe të shërbej edhe shembull për rajonin në Samitet e Agjendës “Berlin Plus”.

Përfshirja e zotimeve në program qeverisës

Qeveria e re duhet të bëjë një analizë të të gjitha zotimeve të “Procesit të Berlinit” në
mënyrë që t’i përfshijë në Programin Qeverisës i cili do të përpilohet për katër vitet e
ardhshme. Kj do të shërbente në raportimin e progresit të Kosovës në Samitet e ardhshme
dhe Kosova të merret si partner më serioz nga udhëheqësit e lartë të BE-së.

Një plan vjetor për zbatimin e zotimeve Anti-Korrupsion

Po ashtu, Zyra e Kryeministrit duhet të përpiloj dhe mbikëqyrë plane vjetor për Zbatimin
e Zotimeve Anti-Korrupsion të cilat i ka deklaruar Qeveria e Kosovës në Samitin e Londrës
në 2018.

Reformimi i ligjit për prokurimin publik

Në Proces të Berlinit, Qeveria e Kosovës së bashku me pesë vendet tjera të Ballkanit
Perëndimor, është zotuar për implementimin e rreptë të dispozitave ligjore të Ligjit të
Prokurimit Publik dhe akteve nënligjore të tij. Mirëpo në rastin e Kosovës, ky ligj duhet të
reformohet duke adresuar mangësitë që janë shfaq në të kaluarën, për të cilat ka mjaft
studime në Kosovë. Reformimi duhet të bëhet jo vetëm për të parandaluar korrupsionin
dhe rritur transparencën por edhe për të rritur efektshmërinë e prokurimit publik në Kosovë
që ka paraqit mjaft sfida.

Stafi i Prokurimit Publik

Edhe ky është një zotim që e ka marrë Qeveria e Kosovës në Procesin e Berlinit. Në
Kosovë ka nevojë për profesionalizim dhe pavarësi të stafit të prokurimit në nivel lokal
dhe qendror. Ka disa organizata lokale e donatorë të jashtëm që punojnë në
profesionalizimin e këtij stafi por pavarësia mbetet më sfiduese.

Avancimi i e-Prokurimi

Ky zotim në pjesën më të madhe është zbatuar pasi në Kosovë tashmë prokurimi elektronik
është i obligueshëm, mirëpo ka hapësirë që ky sistem të avancohet që të thjeshtësohet dhe
të ngritet më tutje transparenca. Kosova mund të bëhet shembull për Ballkanin Perëndimor
në këtë fushë nëse punon në avancim të këtij sistemi mjaft të rëndësishëm.

Fokusi i raportit është në integritetin e këtij institucioni, procedurat disiplinore ndaj zyrtarëve në ATK dhe respektimi i etikës në ushtrimin e funksionit në ATK.

Ky është viti i dytë që D+ dhe BIRN hartojnë raport mbi integritetin në ATK me të gjetura dhe rekomandime sa i përket konflikit të interesit në ushtrimin e funksionit të inspekotit në ATK, procedurat disiplinore ndaj zyrtarëve në ATK, deklarimet e pasurisë, rekrutimet nga jashtë dhe brenda institucionit, raporti i inspektorëve me binzese dhe kontabilistë, etj.

Bazuar në monitorimin e shtatë komunave, Demokraci Plus ka bërë një vlerësim të nivelit të përmbushjes së gjashtë parimeve të qeverisjes së mirë për të cilat këta kryetarë të komunave sa kanë qenë kandidatë për këtë post janë zotuar se do t’i përmbushin në rast se zgjedhen. Gjetjet tona të monitorimit tregojnë se në përgjithësi publikimi i dokumenteve në ueb-faqe është përmbushur apo kryesisht i përmbushur, përveç në komunën e Gjilanit dhe Prizrenit të cilat kanë ngecje në publikim të vendimeve dhe rregulloreve.

Komuna e Gjilanit nuk i ka të publikuara të gjitha vendimet e kuvendit dhe të rregulloreve, kurse Komuna e Prizrenti edhe pse i ka të publikuara shumicën e vendimeve dhe rregulloreve për këtë i duhet një numër i lartë mesatar i ditëve për t’i publikuar në ueb.

Publikimi i raporteve financiare si duket në vitin 2019 ka pësuar regres, përderisa vetëm Komuna e Prsihtinës, Pejës e Gjakovës, kanë përmbushur këtë zotim si të plotë edhe pse standardet e raportimit dhe detajet e raportimit dallojnë nga komuna në komunë. Në anën tjetër zotimi i tretë del të jetë realizuar mjaft mirë nga komunat e monitoruara, përderisa vertëm komuna e Prishtinës është vlerësuar kryesisht se ka pëmbushur këtë zotim, kurse komuna e Mitrovicës është vlerësuar se ka plotësuar këtë zotim në nivel gjysmak. Megjithatë, për konsultime publike mbetet ende hapësirë për përmirësim, sidomos në përmbajtje të këtyre, si dhe pjesëmarrjen qytetare. Edhe pse të gjitha komunat kanë respektuar afatet ligjore për ftesë në diskutime publike, pjesëmarrja e qytetarëve nuk është e nivelit të kënaqshëm marrë parasysh se këto janë shtatë komunat e mëdha në Kosovë.

Inkurajuese që të gjitha nga shtatë komunat kanë vazhduar trendin e mbajtjes të konsultimeve publike qoftë për buxhet qoftë, rregullore komunale apo plane rregulluese, megjithatë për qeverisje komunale kjo është mjaft e ulët.

Transparenca në prokurim publik ka nevojë të përmirësohet ende. Përderisa në vitin e kaluar kjo ishte një praktikë e re, këtë vit komunat kanë vazhduar të mos jenë 100 % transparente me qytetarët e vet.

Janë vetëm komunat e Prishtinës dhe Gjakovës të cilat kanë publikuara të gjitha kontratat e nënshkruara, kurse komuna e Mitrovicës. Gjilanit dhe Ferizajit nuk kanë të publikuar shumicën e kontratave të nënshkruara. Në të dy komunat e fundit janë gjetur edhe parregullsi ku kanë qenë kontrata të publikuara në ueb të komunës, pa qenë njoftimi në e-prokurim. Zotimi që më së paku është përmbushur nga shtatë komunat e përgjatë këtyre dy viteve të monitorimit është publikimi i raportit për progresin e realizimit të premtimeve zgjedhore. Asnjëra komunë nuk iu ka përmbajtur këtij zotimi. Përderisa në vitin 2018 komuna e Ferizajt kishte të publikuar një raport për “200 punë konkrete për Ferizajn dhe ferizajasit”, ajo këtë vit nuk ka vazhduar me praktikën e njëjtë. Kurse kryetari i komunës së Mitrovicës i është përgjigjur Demokraci Plus duke thënë se kryetari aktual z. Agim Bahtiri, nuk ka bërë asnjë premtim elektoral në fushatën e fundit zgjedhore. Sfidë mbetet edhe zotimi për adresimin e kërkesave të qytetarëve në ndreqe.com. Komuna e Prizrenit dhe Prishtinës vazhdojnë t`iu përgjigjen një pjesë të konsiderueshme të këtyre kërkesave qytetare, ndërsa tjerat kanë shënuar fare pak progres në këtë fushë.

Në mungesë të bazës së krahasimit dhe për hir të transparencës, vendimet e kryetarit janë të paraqitura vetëm ato të cilat janë të publikuara në ueb faqe zyrtare të komunave dhe kjo nuk e përjashton mundësinë se mund të ketë vendime tjera të miratuara, por që nuk janë vendosur në ueb. Të gjitha komunat kanë respektuar obligimin për publikimin e planit të prokurimit në fillim të vitit kalendarik. Në këtë fushë janë monitoruar edhe rezultatet e konkurseve, por për shkak të mungesës të bazës së krahasimit nuk përjashtohet mundësia se mund të ketë rezultate tjera të konkurseve të cilat nuk janë publikuar. Fusha në të cilën komunat vazhdojnë të kenë ngecje është nxitja e pjesëmarrjes qytetare në proceset vendimmarrëse që ndodhin në komunë.

Mbajtja e konsultimeve publike për plane të prokurimit nuk është respektuar nga asnjëri kryetar, as në vitin 2018 e as në 2019. Edhe pse ky zotim nuk është obligim ligjor, kjo nuk e mohon faktin që mbajtja e këtyre konsultimeve është një praktikë e mirë demokratike për të cilën kryetarët e tanishëm janë zotuar se do ta inkuadrojnë në mandatin e tyre qeverisës.

Si përfundim, sa i përket përmbushjes së zotimeve, është vërejtur një përplasje më e madhe në plotësimin e atyre zotimeve që njëkohësisht janë edhe obligime ligjore. Kurse iniciativa për praktika të mira të qeverisjes lokale e që nuk janë të obligueshmë me ligj, siç janë konsultimet publike për plan të prokurimit, si dhe adresimi i raportimeve në platforma online-ndreqe.com vazhdojnë të neglizhohen nga udhëheqësit e komunave te monitoruara.

Ky raport shqyrton vendimet dhe praktikat e Organit Shqyrtues të Prokurimit (OSHP) për të vlerësuar se sa efektive kanë qenë masat të cilat janë ndërmarrë dhe sa ka qenë e paanshme OSHP-ja në ndarjen e drejtësisë për palët. Sikurse në raportin paraprak, edhe tek ky raport gjetjet tregojnë për mungesë të konsistencës ndërmjet një numri të vendimeve të OSHP-së, të cilat bien në kundërshtim me vendimet paraprake.

OSHP nuk duket se ka praktikuar ndonjë metodologji të krahasimit të vendimeve paraprake, në rastin e trajtimit të ankesave. Nëse kjo do të praktikohej, me gjasë edhe numri i vendimeve jokonsistente do zvogëlohej.

Në vazhdimësi, D+ ka theksuar nevojën për standardizim më të madh të vendimeve të OSHP-së, në atë mënyrë që një vendim të jetë arsyeshëm dhe i parashikueshëm nga palët, për shkak të ekzistimit të precedentit.

Numri i ankesave në vitin 2018 ka shënuar rritje të madhe, me 210 ankesa më shumë të dorëzuara sesa në vitin 2017. Trendi i njëjtë i ankesave pritet të jetë edhe në vitin 2019. Kjo përbën një rritje prej 38% në volumin e punës së OSHP-së, e cila funksionon me kapacitete minimale, pasi që vetëm tre nga pesë anëtarë sa duhet t’i ketë OSHP sipas ligjit, janë duke ushtruar funksionin aktualisht, pasi të tjerëve u ka përfunduar afati.

Kjo shkakton edhe vonesa në vendimmarrje, ku koha mesatare për marrje të një vendimi në periudhën 1 qershor 2018 – 31 maj 2019 ka qenë 40 ditë, ndërsa afati ligjor është 34 ditë. Çështje tjetër e trajtuar në këtë raport e që në OSHP shfaqet si dilemë e shpeshtë, është shqyrtimi i rasteve ku pretendimet ankimore nuk kanë të bëjnë me shkeljen e Ligjit të Prokurimit Publik, por ligjeve të tjera të veçanta apo akteve nënligjore.

Për shembull, në shumë vendime OSHP ka përdorur arsyetim se në dosje të tenderit (DT) nuk është kërkuar që të respektohet Ligji i Punës prandaj mosrespektimi i tij nuk përbën shkelje për OSHP-në nëse nuk është kërkuar shprehimisht në DT.

Ndërsa në një rast kishte thënë që operatori ekonomik (OE) ankues nuk kishte ofertuar sipas tarifave për sigurim të automjeteve siç përcaktohet nga Banka Qendrore e Kosovës (BQK), edhe pse tarifat nuk ishin kërkuar në dosje të tenderit. Ky rast është vetëm një shembull se si vendimet e OSHP-së për çështje në esencë të njëjta, vendosen ndryshe nga paneli. Për më tepër, ka raste kur paneli nuk merr vendim përfundimtar për një çështje, por të njëjtën e zvarrit duke e kthyer rastin në rivlerësim dhe duke e bartur përsëri përgjegjësinë tek autoriteti kontraktues.

Çështje tjetër e trajtuar janë rekomandimet e gabuara që në disa raste kanë dhënë ekspertët. Paneli duke mos pasur njohuri të duhura në fusha të caktuara, në disa raste vendimin e merr duke u bazuar tërësisht në rekomandimet e ekspertëve, të cilët në raste të caktuara kanë dhënë rekomandime të gabuara që nga llogaritje të thjeshta matematikore e deri në deklarimin se një dokument nuk është kërkuar në dosje të tenderit, i cili në fakt ishte kërkuar.

Raporti gjithashtu ofron rekomandime rreth shmangies së vendimeve jokonsistente, vendimeve për listën e zezë, monitorimit dhe kontrollimit të rekomandimeve të ekspertëve, rritjes së transparencës si dhe nevojës për bashkëpunim më të mirë me prokurorinë.

Si t`i identifikojmë lajmet e rreme?

Emri i autorit: Prodhuesit e lajmeve të rreme zakonisht nuk publikojnë emrin dhe të dhënat e tyre si fotografia apo adresa e mediumit ku punojnë. Lajme të cilat nuk e kanë të qartë emrin e autorit dhe redaktorit të mediumit, nuk rekomandohen të merren si të vërteta.

Burimet kredibile: Lexuesit duhet të edukohet që gjatë leximit të informacioneve të kontrollojnë nëse burimet e cituara janë kredibile dhe nëse informacioni nga to mund të jetë i besueshëm.

Origjina e publikimit: Materialet të cilat i lexojmë duhet të kenë një adresë të saktë në internet. Kjo nënkupton që adresat duhet të kenë të publikuar pronarin e mediumit, kolegjiumin e redaktorëve,
burimin e financimit dhe stafin të cilin punon në të.

Fotografia dhe video: Me pak vëmendje, lexuesi mund ta kuptojë nëse fotografitë janë reale apo janë të montuara. Situata e njëjtë ndodhë me video-materialet, ku prerjet e vrazhda të deklaratave mund të vërehen shumë lehtë nga konsumuesi i lajmit.

Sponsorizimi: Mediat janë të obliguara që artikujt e paguar dhe financuar nga bizneset dhe partitë politike t`i identifikojnë si materiale të sponsorizuara.