Të gjeturat kryesore të hulumtimit janë si vijon:

1. Prevalenca dhe sasia e konsumimit të duhanit në Kosovë janë shumë të larta. Afërsisht gjysma e të rriturve burra konsumojnë duhan dhe më shumë se dy të tretat e të gjithë duhanpirësve dhe konsumojnë më shumë se 20 cigare në ditë. Në Kosovë, 36.4 përqind e të rriturve 18 deri 85 vjeç janë duhanpirës aktualë (që konsumojnë duhan në baza ditore apo më pak). Në mesin e tyre, burrat kanë afërsisht dy herë më shumë gjasë të konsumojnë duhan se sa gratë (48.9 përqind kundrejt 23.8). Për më tepër, 66.6 përqind e duhanpirësve aktualë kanë një intensitet të lartë të pirjes së duhanit prej më shumë se 20 cigare në ditë. Shumica dërmuese e duhanpirësve aktualë (96.9 përqind) konsumojnë cigare të prodhuara, e pasuar nga një përqindje e vogël e atyre që konsumojnë cigare të mbështjella me dorë (3.8 përqind) dhe tuba uji me duhan (0.7 përqind).

2. Shumica e duhanpirësve të cilët janë përpjekur ta ndërpresin konsumimin e duhanit (pa sukses) në vitin e fundit, e kanë bërë atë për shkaqe shëndetësore. Vetëm 16.1 përqind e duhanpirësve aktualë kanë provuar të heqin dorë nga konsumimi i duhanit gjatë 12 muajve të fundit, por më shumë se 50 përqind e tyre nuk kanë qenë në gjendje që të heqin dorë nga duhanpirja për më shume se një muaj. Ndërsa 13.4 përqind e duhanpirëseve gra të cilat kanë bërë përpjekje ta braktisin duhanin gjatë 12 muajve të fundit, kanë arritur të heqin dorë nga konsumimi i duhanit për më shumë se gjashtë muaj krahasuar me 10.9 përqind të duhanpirësëve burra. Në përgjithësi, 66.0 përqind e duhanpirësve të cilët kanë bërë përpjekje për ta ndërprerë konsumimin e duhanit gjatë 12 muajve të fundit, e kanë bërë atë për arsye shëndetësore.

3. Ekspozimi ndaj duhanpirjes pasive është i zakonshëm në Kosovë. Më shumë se gjysma e të rriturve i ekspozohet tymit të duhanit në shtëpi, derisa nëntë nga dhjetë në bare dhe klube të natës, si dhe shtatë nga dhjetë në restorante. Rezultatet tregojnë se 58.0 përqind e duhanpirësve aktualë dhe 43.2 përqind e atyre që nuk konsumojnë duhan janë të ekspozuar ndaj tymit të duhanit në shtëpi, ndërsa 91.2 përqind dhe 69.2 përqind e të rriturve i ekspozohen duhanpirjes pasive në bare dhe klube të natës respektivisht në restorante.

4. Çmimet e cigareve në Kosovë janë të ulëta, por pavarësisht kësaj duhanpirësit shpenzojnë më shumë se 17.3 përqind të të ardhurave të tyre mujore në produkte të duhanit. Katër nga pesë (79.6 përqind) e duhanpirësve aktualë në Kosovë shpenzojnë më pak se 100 euro në muaj në produkte të duhanit, ndërsa çmimi mesatar për pako të cigareve të prodhuara është 1.98 euro. Duhanpirësit aktualë të cigareve të prodhuara shpenzojnë 17.1 përqind të të ardhurave të tyre mujore në cigare.

5. Megjithëse çmimet e cigareve janë të ulëta, cigaret perceptohen gjerësisht si të shtrenjta. Pavarësisht nga të ardhurat apo statusi i duhanpirjes, afërsisht 70 përqind Pȅrdorimi i Duhanit nga tȅ Rriturit nȅ Kosovȅ 10 | P a g e e të rriturve e perceptojnë çmimin e cigareve si “të shtrenjtë” apo “shumë të shtrenjtë”. Ndërsa gratë e perceptojnë atë si “të shtrenjtë” krahasuar me burrat.

6. Rritja e çmimit të cigareve (31.1 përqind) dhe të bërit ilegal pirjen e duhanit apo shitjen e produkteve të duhanit (33.9 përqind) perceptohen si dy politika shumë të suksesshme të qeverisë për ta kontrolluar dhe kufizuar përdorimin e duhanit. Megjithatë, shumica e duhanpirësve aktualë e kundërshtojnë ngritjen e çmimeve. Tre nga katër (67.2 përqind) dhe katër nga pesë (79.5 përqind) e duhanpirësve aktualë janë fuqishëm kundër rritjes së çmimit prej pesë dhe 20 përqind.

Të gjeturat kryesore

Ligji mbi Edukimin Parashkollor (Nr. 02/L-52) është miratuar nga Kuvendi i Kosovës më 6 mars 2006, si pjesë e Institucioneve të Përkohshme të Vetëqeverisjes në Kosovë, në bazë të Kornizës Kushtetuese për Vetëqeverisje të Përkohshme në Kosovë (Rregullorja nr. 2001/9 e datës 15. Maj 2001).

Për ta plotësuar ligjin, MASHT ka nxjerrur udhëzime administrative e ndër më esencialët për funksionimin e institucioneve parashkollore janë trembdhjetë sosh. Këto dhe akte nënligjore që derivojnë nga ligji, rregullojnë në masë të madhe bazën ligjore në zbatimin sa më efikas të tij, por siç do të të shtjellohet edhe në vijim, pjesë të caktuara të ligjit nuk janë objekt i zbatimit, duke shkaktuar kështu mangësi në rregullimin e edukimit parashkollor në vend.

Parimet bazë të përcaktuara në Ligj (neni 4) për edukimin në institucionet parashkollore janë:

Barazia;

Gjithëpërfshirja;

Demokracia;

Autonomia e personelit;

Profesionalizmi dhe përgjegjësia;

Mundësitë e barabarta për fëmijët dhe prindërtit, duke marr parasysh ndryshimet në mes të fëmijeve;

E drejta për të qenë ndryshe;

Zhvillimi i gjithanshëm i personalitetit të fëmijëve.

ARE përfshinte tri shtylla: qeverisjen e mirë dhe sundimin e ligjit, konkurrencën dhe klimën e investimeve, si dhe arsimin dhe punësimin, me 22 masa të shpërndara në tri shtylla, të gjitha të parapara për t’u zbatuar nga institucionet përgjegjëse në fund të vitit 2017. Ky dokument i politikave është dizajnuar për të qenë në përputhje me Programin e Reformës Ekonomike të Kosovës, dokumentin kryesor të politikave ekonomike që udhëheq dialogun ekonomik me BE-në. Megjithatë, ky dokument do të duhej të ishte në përputhje me programin qeveritar që rëndom ndryshon varësisht prej partive politike që marrin pushtetin dhe formojnë qeverinë. Me këtë parasysh,

ARE duhet të jetë në linjë me Strategjinë Kombëtare të Zhvillimit – dokumentin kryesor të politikës – me qëllim që ta rris nivelin e zbatimit. Qeveria Mustafa u zotua t’i përmbushte këto masa brenda një periudhe njëvjeçare në përputhje me planin e veprimit; megjithatë, këto prioritete nuk u zbatuan në vitin 2020, deri në kohën e shkrimit të kësaj analize.

Nga ana tjetër, pas ndryshimit të qeverisë në shtator 2017, u adoptua ARE tjetër; qeveria Haradinaj miratoi të ashtuquajturën ARE II.4 Ndryshe nga ARE, ky dokument u miratua në mënyrë të njëanshme pa konsultime paraprake me Komisionin. Rrjedhimisht, dokumenti krijoi paqartësi në mesin eadministratës publike dhe shoqërisë civile në kontekst të asaj se cili dokument duhet t’u shërbente si kryekorniza udhëzuese. Për më tej, erdhi një tjetër qeveri e re në pushtet më 2020 dhe, megjithëse nuk janë zbatuar të gjitha masat nga ARE ose e ashtuquajtura ARE II, një ARE II e re u miratua në tetor 2020.

Në kuadër të këtij hulumtimi, janë trajtuar këto çështje:

1. A është zbatuar legjislacioni i cili është aktualisht në fuqi?
2. Identifikimi i mangësive eventuale në legjislacionin aktualisht në fuqi?
3. A janë të definuara qartë kompetencat e MPJ-së dhe institucioneve që bëjnë udhëheqjen e politikës së jashtme të vendit, në ligjet të cilat janë aktualisht në fuqi?
4. A është i nevojshëm miratimi i një Ligji të ri për MPJ-në dhe Shërbimin e Jashtëm?
5. A i adreson këto çështje Projektligji për Shërbimin e Jashtëm, i cili ishte dorëzuar në Kuvend në legjislaturën e kaluar?

Ndërsa disa nga rekomandimet që dalin nga ky hulumtim janë:

Të përcaktohet saktë procedura e rotacionit dhe rastet kur një gjë e tillë i lihet në diskrecion Ministrit/-es së Punëve të Jashtme;

Të përkufizohet kuota e të emëruarve politik në krye të misioneve, dhe në rast se gjykohet e nevojshme (për shkak të mungesës së kuadrove në Shërbimin e Jashtëm), të rikthehet kuota e vjetër prej 50%, por që e njëjta të respektohet me përpikmëri;

Të emëruarit në pozitën e Shefave të Misioneve, të cilët nuk vijnë nga radhët e Shërbimit të Jashtëm, pra që janë të emëruar politik, të kenë të përcaktuar kohëzgjatjen e shërbimit të tyre. Të përcaktohet po ashtu nëse atyre iu lejohet zgjatja e mandatit, apo dërgimi në një shtet tjetër, marrë parasysh faktin që pesha politike, në të kaluarën ua ka mundësuar një gjë të tillë. Në legjislacionin aktualisht në fuqi parashihet që të emëruarit politik të shërbejnë vetëm një mandat, mirëpo këtu ka një zbrazëti, pasi që nuk precizohet fakti nëse kjo vlen vetëm për shtetin në të cilin janë emëruar, apo të njëjtit mund të emërohen për një mandat tjetër në një shtet tjetër;

Të adresohet çështja e tërheqjes së parakohshme e Shefave të Misionet dhe diplomatëve të tjerë, si dhe të përcaktohen rastet kur një gjë e tillë mund të bëhet, dhe arsyet për të cilat bëhet tërheqja e parakohshme. Ndërrimi i shpeshtë i Shefave të Misionit, sa herë që ndërrohet Qeveria, dëmton imazhin e Republikës së Kosovës në shtetin pritës, dhe tregon jo-qëndrueshmëri institucionale;

Të përcaktohet roli i institucioneve të larta të shtetit (Presidencës, Kuvendit dhe Qeverisë) në politikën e jashtme, pasi që mospajtimet mes tyre lidhur me Shërbimin e Jashtëm, reflektohen edhe në shtetet pritëse, dhe jo-rrallëherë kjo i vë në pozitë të vështirë misionet tona diplomatike dhe konsullore; etj.

Me qëllim të vlerësimit të cilësisë së shërbimeve administrative që Gjykatat Themelore të Kosovës u ofrojnë përdoruesve të gjykatave, Demokraci Plus (D+) dhe ACDC (Qendra Avokuese për Kulturë Demokratike) me mbështetjen e Programit të USAID/JSSP (Programi i USAID për Fuqizim të Sistemit të Drejtësisë), kanë zhvilluar një studim (obzervues) përmes vëzhgimit të drejtpërdrejtë në tri Gjykata Themelore: Ferizaj, Mitrovicë dhe Prizren.

Studimi, i pari i këtij lloji në Kosovë, përfshin vlerësimin e 1461 përdoruesve të gjykatave, të cilët kanë kërkuar shërbime administrative në tri gjykatat themelore përgjatë tre javëve të muajit gusht të vitit 2020, ku është vlerësuar paanshmëria dhe barazia ndërmjet përdoruesve të gjykatës dhe stafit të saj, sportelit të informacionit, zyrës së regjistrimit dhe personelit të sigurisë.

Ky raport diskuton të gjeturat nga monitorimi i zbatimit të Ligjit për Qasje në Dokumente Publike dhe avokon për zbatim sa më të efikas të tij në Kosovë.

Monitorimi i zbatimit të këtij ligjit evidenton probleme të shumta duke filluar nga mungesa e Komisionerit, mungesa e legjislacionit sekondar dhe akteve të brendshme të Agjencisë për Informim dhe Privatësi (AIP), mospërputhje në zbatimin e Ligjit 2019 si pasojë e operimit me legjislacion sekondar që derivon nga Ligji 2010, llogaridhënie të limituar sa i përket raportimit në Kuvend nga Komisioneri dhe institucionet tek AIP, mos-respektim të parimeve në lidhje me të dhënat e hapura nga institucionet publike, mungesa e raporteve vjetore dhe dokumenteve strategjike për vitet paraprake nga ana e institucioneve publike, sfida të vazhdueshme në qasjen e kontratave që përmbajnë shuma të mëdha parash, ndër të tjera.

Duke u bazuar në këto të gjetura dhe me qëllim të zbatimit sa më efikas të ligjit për qasje në dokumente publike, ky raport sugjeron dhe ofron arsyetime të bazuara dhe të gjera për të zbatuar rekomandimet e mëposhtme:

• Kuvendi sa më shpejtë që të jetë e mundur të bëjë emërimin e Komisionerit në mënyrë që të mundësojë funksionalizimin e AIP.
• AIP duhet të hartojë të gjitha aktet nënligjore dhe aktet e brendshme në përputhje me Ligjin Nr. 06/L-081.
• AIP duhet të hartojë dhe miratojë udhëzime të qarta për institucionet publike për përmbajtjen dhe mënyrën e bërjes së testit të dëmit dhe të interesit publik në procedurën e marrjes së vendimit dhe arsyetimit të vendimeve për refuzimin e qasjes në dokumente publike në bazë të nenit 18.3 të Ligjit 2019.
• Institucionet publike duhet të respektojnë nenin 31.2 të Ligjit 2019 sa i përket raportimit. Pra, të gjitha institucionet obligohen të raportojnë në AIP në baza vjetore.

• Nga 16 ministri gjithsej, vetëm Ministria e Mbrojtjes ka të miratuar në Qeveri Rregulloren për organizimin e brendshëm dhe sistematizimin e vendeve të punës, nëntë ministri janë në fazë ose të hartimit të rregullores në grup punues ose e njëjta gjendet në fazën e konsultimeve publike derisa gjashtë ministri tjera nuk kanë kthyer përgjigje;

• Nga 46 agjenci ekzekutive gjithsej në kuadër të ministrive, asnjë nga to nuk e ka të miratuar në Qeveri Rregulloren për organizimin e brendshëm dhe sistematizimin e vendeve të punës. Gjashtë agjenci nuk e kanë filluar këtë proces, 18 agjenci nuk kanë kthyer përgjigje derisa 21 agjenci tjera janë në fazën ose të hartimit të rregullores në grup punues ose e njëjta gjendet në fazën e konsultimeve publike. Instituti i Mjekësisë Ligjore si agjenci ekzekutive në kuadër të Ministrisë së Drejtësisë e ka miratuar këtë rregullore mirëpo e njëjta është vetëm e nënshkruar nga Ministri i Drejtësisë por jo edhe e miratuar në Qeveri;

• Agjencitë ekzekutive janë fare pak të njoftuara me përmbajtjen e ligjit, konkretisht për obligimin që agjencitë ekzekutive duhet të hartojnë rregullore për organizim të brendshëm ndaras nga ministritë (apo ministria amë) dhe se miratimi i tyre është po ashtu i ndarë, etj.

Edhe pse buxhetimi gjinor konsiderohet si mjet i rëndësishëm për promovimin e barazisë, shumë pak vende e praktikojnë. Sipas Anketës së OECD-së mbi Praktikat e Buxhetimit Gjinor (2016), 59% e vendeve të OECD-së nuk e aplikojnë buxhetimin gjinor dhe nga kjo shihet se nuk ka konsensus ndërmjet shteteve lidhur me buxhetimin gjinor. Për këtë arsye, përfaqësimi gjinor rregullohet ndryshe nga shteti në shtet.

Sipas kësaj ankete, buxhetimi gjinor gjen vend nga deklarimet pro formës deri te vlerësimet e strukturuara të ndikimit gjinor. Disa vende ua lënë në dorë institucioneve përkatëse për t’i ndryshuar dhe avancuar më tej politikat e përfshirjes së perspektivës gjinore, por jo domosdoshmërisht në lidhje me buxhetimin gjinor.

Siç vërehet nga ky raport, Kosova ende nuk ka prezantuar Buxhetimin e Përgjegjshëm Gjinor. Por, BPGj dalëngadalë po hyn në institucionet e Kosovës përmes iniciativave të organizatave dhe institucioneve vendore dhe ndërkombëtare. Është e rëndësishme të përmendet fakti që ka pasur përmirësime në këtë drejtim, sidomos në nxjerrjen e politikave dhe futja e Programit për Reformën Ekonomike. Sidoqoftë, përfshirja gjinore po shikohet më shumë si një kriter që duhet përmbushur sipërfaqësisht, e jo si diçka për të cilën duhet të gjenden hapa adekuat e aq më pak që po vihen në zbatim.

Prandaj, për t’u siguruar që po ofrohen mundësi të barabarta si për gratë ashtu edhe për burrat për pjesëmarrje në fushat politike, ekonomike, sociale dhe kulturore dhe fusha të tjera të jetës shoqërore, Qeveria e Kosovës duhet ta zhvillojë një kornizë ligjore për Buxhetimin e Përgjegjshëm Gjinor.

Ky raport i monitorimit të aktiviteteve të prokurimit përfshin 16 tenderë në katër komuna, atë të Graçanicës, Mamushës, Shtërpcës dhe Novobërdës. Për secilën komunë janë monitoruar nga katër tenderë, duke filluar nga inicimi i aktivitetit të prokurimit e deri në zbatim të kontratës. Nga ky monitorim, D+ ka identifikuar një numër gjetjesh të cilat janë të përbashkëta për këto katër komuna, por gjithashtu janë evidentuar edhe shkelje të cilat janë karakteristikë e komunave specifike.

Disa prej gjetjeve kryesore të këtij raporti janë:

• Në dosje të tenderit kërkohet që para nënshkrimit të kontratës fituesi ta dorëzojë vërtetimin nga gjykata se pronari, drejtori ose menaxheri i saj nuk janë dënuar gjatë dhjetë viteve të fundit për ndonjë vepër penale dhe se fituesi i kontratës nuk ka qenë i falimentuar apo insolvent. Për të katër komunat kjo kërkesë konsiderohet e plotësuar edhe nëse fituesi paraqet vërtetim për vetëm njërin nga këto elemente.

• Komuna e Graçanicës ka nënshkruar kontratë me vlerë rreth tre milion euro, mirëpo ky tender nuk gjendet në planin e prokurimit për vitin 2019, ndërsa buxheti i planifikuar sipas Ligjit për Buxhetin e vitit 2020 është vetëm 300 mijë euro për tri vite (2020, 2021, 2022). Në po të njëjtin aktivitet, komuna ka bërë gabime të shumta, duke mos llogaritur si duhet sigurinë e tenderit dhe atë të ekzekutimit të kontratës.

• Komuna e Mamushës nuk ka kërkuar që kompania e cila është tërhequr para nënshkrimit të kontratës të diskualifikohet nga pjesëmarrja në tenderë në të ardhmen. Kur tërhiqet fituesi i kontratës dyshimi është gjithmonë që fituesi me kompaninë e cila është renditur e dyta janë marrë vesh për ta kurdisur fituesin e tenderit për një çmim më të lartë. Komuna në një aktivitet tjetër ka kërkuar certifikata ISO që nuk kishin të bëjnë fare me natyrën e projektit, ndaj si rezultat i kësaj ka ofertuar vetëm një kompani, e cila i kishte të gjitha certifikatat.

• Komuna e Shtërpcës ka shpërblyer me kontratë kompaninë Linda SH.P.K., pronari i së cilës është dënuar për vepër penale, teksa rasti i tij ka qenë i raportuar në medie dhe përmendet në një vendim të Organit Shqyrtues të Prokurimit. Me këtë veprim komuna ka shpërblyer me kontratë një kompani, e cila sipas Ligjit të Prokurimit Publik nuk ka pasur të drejtë të marrë pjesë fare në tender.

• Në dy tenderë komuna e Novobërdës ka rekomanduar për kontratë kompani që kanë ofruar çmime abuzuese dhe jonormalisht të ulëta. Përdorimi i procedurës me poentim mund të shkaktojë pasiguri te ofertuesit pasi nuk mund t’i dinë paraprakisht sasinë që do të porositen, ndërsa rreziku është që një operator ekonomik (OE) të ketë informata për sasitë që do të porositen dhe të japë çmime shumë të larta në ato që porositen më shumë dhe më të ulëta në ato që porositen më pak.

Qëllimi i analizës“Funksionimi demokratik i institucioneve gjatë pandemisë COVID-19”, është vlerësimi i ndikimit të pandemisë COVID-19 në funksionimin demokratik të institucioneve në nivel qendror, me fokus në veprimet e Kuvendit dhe të Qeverisë.

Sa i përket aktiviteteve të Kuvendit, përgjatë periudhës që nga konfirmimi i rasteve të para e deri në lehtësimin e masave të izolimit, Kuvendi nuk ka luajtur rol aktiv në mbikëqyrjen e qeverisë, dhe as në miratimin e ligjeve për të ndihmuar situatën e emergjencës shëndetësore, për masat ekonomike të cilat kërkojnë ndryshime të ligjeve, dhe as të ratifikimit të marrëveshjeve ndërkombëtare të dorëzuara në Kuvend.

Sa i takon komisioneve parlamentare, nga 14 sa janë gjithsej vetëm 5 prej tyre kanë mbajtur mbledhje të komisioneve, kurse 9 komisione kanë qenë krejtësisht pasive gjatë kohës sa masat kufizuese të pandemisë ishin në zbatim.

Në këtë kontekst Demokraci Plus veç tjerash, jep këto rekomandime për Kuvendin;

• Miratimi i ligjit të veçantë për të adresuar vendimin e Gjykatës Kushtetuese përmes së cilit përcaktohen autorizimet e nevojshme për Qeverinë për ndërmarrjen e masave për luftimin e pandemisë. Ky ligj duhet të përcaktojë shkallën deri në të cilën mund të bëhen kufizimet e lirive dhe të drejtave themelore të përcaktuara në Kushtetutë, dhe afatin për skadimin e tyre;
• Ndryshimi dhe plotësimi i Ligjit për Menaxhimin e Financave Publike dhe Përgjegjësitë si dhe të Ligjit mbi Ndarjet Buxhetore, për të mundësuar ekzekutimin e pakove ekonomike financiare për t’u dal në ndihmë qytetarëve dhe bizneseve të prekura;
• Ndërmarrja e nismave të reja ligjore, përfshirë plotësim/ndryshimi i ligjeve ekzistuese, nuk duhet të pengohet për shkak të statusit të qeverisë në detyrë. Kuvendi ka mandat dhe detyrë të ushtrojë rolin e vet mbikëqyrës deri në momentin e shpërndarjes së tij.

Ndërsa, sa i përket ekzekutivit, Demokraci Plus nënvizon këto rekomandime:

• Gjykata Kushtetuese është autoriteti përfundimtar për interpretimin e Kushtetutës dhe përputhshmërisë së ligjeve me Kushtetutën. Vendimet e kësaj gjykate janë të detyrueshme për gjyqësorin dhe të gjithë personat dhe institucionet e vendit, andaj, Qeveria duhet të respektojë plotësisht vendimet e kësaj gjykate.
• Të gjitha masat e ndërmarra nga Qeveria për të luftuar pandeminë, duhet të jenë në përputhje dhe deri në masën e paraparë me ligj dhe Kushtetutë;
• Pako emergjente financiare e propozuar nga qeveria, duhet të jetë në përputhje me ndarjet buxhetore dhe brenda autorizimeve të qeverisë.

Ndër gjetjet kryesore të këtij raporti janë:

• Qasja në informata në lidhje me lëndët në gjykata themelore është ende sfidë për 54% të avokatëve të anketuar, për të cilët marrja e informacionit të nevojshëm vazhdon të jetë e vështirë;
• Për avokatët, burimet më të zakonshme të informacionit rreth lëndëve janë administrata e gjykatës dhe gjyqtarët (48% e përgjigjeve);
• 60% e avokatëve të anketuar nuk flasin me gjyqtarët për lëndët e tyre;
• Ueb-faqet e gjykatave nuk janë burim parësor i informacionit për avokatët – 62% e të anketuarve nuk i përdorin ato, ndërsa shumë prej tyre nuk kishin pasur mundësi ta gjenin informacionin që kishin kërkuar;
• 45% e avokatëve nuk ishin të vetëdijshëm për ekzistencën e kutive të ankesave në gjykata apo deklaruan se këto kuti nuk ishin vendosur asnjëherë (17%);
• Pothuajse 70% e të anketuarve nuk kanë vërejtur përmirësime në qasjen në informata krahasuar me vitin paraprak;
• 41% e të anketuarve besojnë se transparenca ishte përmirësuar në gjykatat themelore;
• Vetëm 19% e avokatëve pohuan se gjykatat themelore janë bërë më efikase në trajtimin e lëndëve dhe kjo falë automatizmit, etj.

Ndër gjetjet kryesore të këtij raporti janë:

• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave në secilën prej shtatë gjykatave themelore treguan se ishte e lehtë të i qaseshin informacionit në lidhje me lëndët e tyre;
• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave në secilën gjykatë themelore pretenduan se informacioni i marrë nga gjykatat ishte paksa i dobishëm ose shumë i dobishëm;
• Shumica dërrmuese e përdoruesve të shërbimeve të secilës gjykatë themelore deklaruan se ishte shumë e lehtë t’a gjenin sallën e gjykimeve ose zyrën që e kërkonin;
• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatës në secilën gjykatë themelore nuk e dinin nëse në ambientet e gjykatës kishte kuti për ankesa;
• Si të përdoruesit e shërbimeve të gjykatave të anketuar ashtu edhe pjesëmarrësit në diskutimet e fokus grupeve (DFG) thanë se kishte tavolina për informim, por pjesëmarrësit në DFG treguan se shpesh askush nuk gjendej në ato tavolina;
• Shumica dërrmuese e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave, si nga komuniteti shumicë ashtu edhe nga ato joshumicë, nuk e përdorin si burim informacioni faqen e internetit të gjykatës;
• Përdoruesit e shërrbimeve të gjykatave nga komunitetet joshumicë pohuan se faqet e internetit të gjykatave janë të përkthyera në gjuhën e tyre amtare, por që cilësia e përkthimit duhet të përmirësohet, etj.

Në bazë të përbërjes së kabinetit qeveritar i votuar në Kuvend në fillim të shkurtit 2020, kemi të bëjmë me bashkim të ministrive apo pjesëve të tyre në ministri tjera por jo shuarje (suprimim) të ministrive. Kjo sepse dikasteret ministrore (apo pjesë të tyre) vetëm janë bartur në ministri që janë vlerësuar se kanë kuptim më shumë të jenë kështu se sa si kanë ekzistuar në të kaluarën;

• Ligji që mbulon fushën e shërbimit civil (qoftë Ligji për shërbimin civil qoftë Ligji për zyrtarët publik) e rregullon risistemimin e nëpunësve civil që klasifikohen tepricë si pasojë e ristrukturimit apo shuarjes së një institucioni;

• Sipas Ligjit për shërbimin civil, risistemimi ka dy afate: një muaj për risistemim në një pozitë ekuivalente (nëse ka të tillë) dhe deri në një vit për një ricaktim në një pozitë tjetër në kuadër të shërbimit civil;

• Sipas Ligjit për zyrtarët publik, risistemimi nuk ka afate dhe duhet të ndodhë brenda të njëjtës kategori (jo domosdo në pozitën e njejtë). Për këtë, krijohet një komision ristrukturimi i cili drejtohet nga njësia e pranimit (njësia e personelit) të institucionit përkatës dhe përbëhet nga përfaqësues të ministrive ose organeve që shërbejnë si alternativa për risistemim;

• Mënyra dhe procedura e risistemimit të nëpunësve civil të klasifikuar tepricë është e varur se cili ligj do të mbulojë shërbimin civil, Ligji për shërbimin civil apo Ligji për zyrtarët publik i pezulluar nga Gjykata Kushtetuese deri më 28 shkurt 2020;

• Katër nga gjashtë ministritë që bashkohen me ministri tjera, bashkohen si tërësi në ministrinë amë kurse dy tjera ndahen në dysh: Ministria e Diasporës dhe Investimeve Strategjike dhe Ministria e Inovacionit dhe Ndërmarrësisë. Në total, minimumi janë rreth 100 pozita në gjashtë ministri të cilat krijojnë dyfishime me pozita të njëjta në ministritë amë dhe kryesisht janë të nivelit drejtues;

• Ministritë që bashkohen si tërësi (pra nuk ndahen në mes dy ministrive) kanë mundësinë e risistemimit më të lehtë dhe uniform dhe sistemimi bëhet rast pas rasti i cili më së shumti mund të jetë ulje në pozitë të nëpunësit me pozitën e njejtë në ministrinë amë. Në anën tjetër, ministritë që ndahen në dysh sidomos nëse ministritë amë integrojnë vetëm departamentet funksionale, sistemimi i nëpunësve civil mund të jetë i ndarë në më shumë se një ministri;

• Numrin më të vogël të nëpunësve civil tepricë që krijohen nga riorganizimi e kanë ministritë me portfolio të gjerë sepse sidomos pjesa e zyrtarëve të kategorisë profesionale sistemohen lehtë për shkak të vëllimit të punëve që kanë ministritë që bashkohen.

Qëllimi i këtij dokumenti të shkurtër është të ofrojë disa rekomandime për Qeverinë në funksion të ruajtjes së inspektorateve të nivelit qendror gjatë riorganizimit të ministrive dhe rrjedhimisht të ndikojë në fuqizimin e tyre. Ky dokument merr për bazë situatën aktuale të funksionimit të Qeverisë me 15 ministri ku gjashtë nga 21 ministritë e Qeverisë në mandatin e kaluar janë pjesë e 15 ministrive. Si rrjedhojë e këtij procesi, bashkë me fuzionimin e gjashtë ministrive në 15 ministritë tjera, del që duhet të fuzionohen edhe katër inspektorate të cilat kujdesen për zbatimin e një numri të caktuar të ligjeve dhe akteve nënligjore.

Këto inspektorate janë:

• Inspektorati i tregut në kuadër të Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë;
• Inspektorati i metrologjisë në kuadër të Agjencisë së Metrologjisë në Ministri të Tregtisë dhe Industrisë;
• Inspektorati i punës në kuadër të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe
• Inspektorati i mjedisit në kuadër të Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor.

Aleanca e katër organizatave joqeveritare (Syri i Vizionit, Communication for Social Development (CSD), EC Ma Ndryshe dhe Demokraci Plus (D+) për zbatim të programit “Qytetaria aktive dhe komunat përgjegjëse në Kosovë” ka realizuar hulumtimin rreth mënyrës se si komunat e Kosovës i janë përgjigjur dhe si janë ballafaquar me gjendjen e krijuar me pandeminë COVID-19. Të dhënat e këtij hulumtimi pasqyrojnë gjendjen deri me datën 24 prill 2020.

Hulumtimi është kryer me pyetësor online me 22 pyetje, i cili është dërguar te të gjitha 38 komunat e Kosovës. Prej tyre, 32 komuna janë përgjigjur, derisa 6 sosh nuk kanë ofruar përgjigje për këtë hulumtim.

Gjetjet e këtij hulumtimi çojnë te përfundimi se komunat e Kosovës, duke i marrë parasysh kapacitetet dhe buxhetin e tyre, janë ballafaquar relativisht mirë me situatën e krijuar me pandeminë COVID-19. Sipas këtyre gjetjeve, komunat kanë pasur komunikim relativisht të mirë me nivelin qendror dhe me qytetarët e vet, të cilët në masë të madhe i kanë respektuar masat e Qeverisë së Kosovës. Krejt kjo ka ndikuar që numri i të infektuarve dhe rasteve fatale në krahasim me shtetet e rajonit apo edhe më gjerë të jetë relativisht më i ulët.

Megjithëkëtë sfidat kryesore me të cilat komunat e Kosovës ende ballafaqohen janë:

– Mungesa e mjeteve financiare nga niveli qendror për paisje shtesë mbrojtëse në luftimin dhe parandalimin e përhapjes së COVID-19;

– Mungesa e numrit më të madh të testeve rreth rasteve të dyshimta për COVID-19;

– Rritja e numrit të familjeve me gjendje ekonomike të rënduar dhe kërkesat e shtuara për pako ushqimore dhe higjienike;

– Mbyllja e shumë bizneseve private;

– Shqetësimet nga sektori i bujqësisë;

– Paqartësitë rreth lejeve të qarkullimit për qytetarë e biznese nga MPBAP;

– Paqartësitë rreth funksionimit të llojeve të ndryshme të bizneseve nga MEPTINIS;

– Numri i vogël i inspektorëve komunal.

Demokraci Plus publikoi analizën “Përmirësimi i koordinimit institucional dhe komunikimit me publikun në kohën e emergjencës së shëndetit publik”.

Me gjithë punën e mirë që po bën Qeveria, Ministria e Shëndetësisë rreth menaxhimit të emergjencës së shëndetit publik të shkaktuar nga COVID-19, janë disa aspekte të cilat kanë hapësirë për përmirësime dhe rrjedhimisht kontribuojnë në menaxhim më të mirë të kësaj situate si: rritja ose përmirësimi i koordinimit institucional në menaxhimin e pandemisë së shkaktuar nga COVID-19, përmirësimi dhe unifikimi optimal në komunikimin e Qeverisë me qytetarët, dhe publikimi i vendimeve dhe njoftimeve lehtë të qasshme për publikun.

Duke u bazuar në këto elemente, Demokraci Plus rekomandon që sa i përket koordinimit institucional:

• Qeveria duhet të caktojë vetëm një trup ndër-ministror (komision, këshill, grup) si përgjegjës për menaxhimin e situatës;
• Pavarësisht se cili është mekanizmi institucional, Ministria e Shëndetësisë duhet të jetë udhëheqëse e këtij trupi ngase natyra e emergjencës është në lidhje me punën e Ministrisë së Shëndetësisë;
• Qeveria, nëse vendos që trup tjetër nga Këshilli i Sigurisë së Kosovës duhet të menaxhojë këtë situatë, prapë duhet të mbledhë më shpesh Këshillin e Sigurisë së Kosovës në situatë normale përmes të cilit siguron koordinim edhe me institucione përtej Qeverisë;
• Kryeministri duhet të delegojë të drejtën e kryesimit në baza të rregullta të mbledhjeve të Këshillit të Sigurisë së Kosovës tek Ministri i Shëndetësisë, kurse vet mund të kryesojë vetëm në raste të veçanta dhe sipas nevojës;

Ndërsa sa i përket komunikimit me publikun dhe publikimit të vendimeve dhe njoftimeve  D+ jep këto rekomandime:

• Ministri i Shëndetësisë (eventualisht Kryeministri) duhet t’u adresohet qytetarëve rreth menaxhimit të situatës së pandemisë;
• Informatat e përditësuara në baza ditore duhet të jepen nga zëdhënësi i Qeverisë, në një orë të caktuar;
• Qeveria, përkatësisht shërbimet e teknologjisë informative në zyrën e Kryeministrit, duhet të formojë një faqe për plasim të të gjitha informatave për qytetarët që lidhen me pandeminë të shkaktuar nga COVID-19, e të tjera.