Qëllimi i analizës“Funksionimi demokratik i institucioneve gjatë pandemisë COVID-19”, është vlerësimi i ndikimit të pandemisë COVID-19 në funksionimin demokratik të institucioneve në nivel qendror, me fokus në veprimet e Kuvendit dhe të Qeverisë.

Sa i përket aktiviteteve të Kuvendit, përgjatë periudhës që nga konfirmimi i rasteve të para e deri në lehtësimin e masave të izolimit, Kuvendi nuk ka luajtur rol aktiv në mbikëqyrjen e qeverisë, dhe as në miratimin e ligjeve për të ndihmuar situatën e emergjencës shëndetësore, për masat ekonomike të cilat kërkojnë ndryshime të ligjeve, dhe as të ratifikimit të marrëveshjeve ndërkombëtare të dorëzuara në Kuvend.

Sa i takon komisioneve parlamentare, nga 14 sa janë gjithsej vetëm 5 prej tyre kanë mbajtur mbledhje të komisioneve, kurse 9 komisione kanë qenë krejtësisht pasive gjatë kohës sa masat kufizuese të pandemisë ishin në zbatim.

Në këtë kontekst Demokraci Plus veç tjerash, jep këto rekomandime për Kuvendin;

• Miratimi i ligjit të veçantë për të adresuar vendimin e Gjykatës Kushtetuese përmes së cilit përcaktohen autorizimet e nevojshme për Qeverinë për ndërmarrjen e masave për luftimin e pandemisë. Ky ligj duhet të përcaktojë shkallën deri në të cilën mund të bëhen kufizimet e lirive dhe të drejtave themelore të përcaktuara në Kushtetutë, dhe afatin për skadimin e tyre;
• Ndryshimi dhe plotësimi i Ligjit për Menaxhimin e Financave Publike dhe Përgjegjësitë si dhe të Ligjit mbi Ndarjet Buxhetore, për të mundësuar ekzekutimin e pakove ekonomike financiare për t’u dal në ndihmë qytetarëve dhe bizneseve të prekura;
• Ndërmarrja e nismave të reja ligjore, përfshirë plotësim/ndryshimi i ligjeve ekzistuese, nuk duhet të pengohet për shkak të statusit të qeverisë në detyrë. Kuvendi ka mandat dhe detyrë të ushtrojë rolin e vet mbikëqyrës deri në momentin e shpërndarjes së tij.

Ndërsa, sa i përket ekzekutivit, Demokraci Plus nënvizon këto rekomandime:

• Gjykata Kushtetuese është autoriteti përfundimtar për interpretimin e Kushtetutës dhe përputhshmërisë së ligjeve me Kushtetutën. Vendimet e kësaj gjykate janë të detyrueshme për gjyqësorin dhe të gjithë personat dhe institucionet e vendit, andaj, Qeveria duhet të respektojë plotësisht vendimet e kësaj gjykate.
• Të gjitha masat e ndërmarra nga Qeveria për të luftuar pandeminë, duhet të jenë në përputhje dhe deri në masën e paraparë me ligj dhe Kushtetutë;
• Pako emergjente financiare e propozuar nga qeveria, duhet të jetë në përputhje me ndarjet buxhetore dhe brenda autorizimeve të qeverisë.

Ndër gjetjet kryesore të këtij raporti janë:

• Qasja në informata në lidhje me lëndët në gjykata themelore është ende sfidë për 54% të avokatëve të anketuar, për të cilët marrja e informacionit të nevojshëm vazhdon të jetë e vështirë;
• Për avokatët, burimet më të zakonshme të informacionit rreth lëndëve janë administrata e gjykatës dhe gjyqtarët (48% e përgjigjeve);
• 60% e avokatëve të anketuar nuk flasin me gjyqtarët për lëndët e tyre;
• Ueb-faqet e gjykatave nuk janë burim parësor i informacionit për avokatët – 62% e të anketuarve nuk i përdorin ato, ndërsa shumë prej tyre nuk kishin pasur mundësi ta gjenin informacionin që kishin kërkuar;
• 45% e avokatëve nuk ishin të vetëdijshëm për ekzistencën e kutive të ankesave në gjykata apo deklaruan se këto kuti nuk ishin vendosur asnjëherë (17%);
• Pothuajse 70% e të anketuarve nuk kanë vërejtur përmirësime në qasjen në informata krahasuar me vitin paraprak;
• 41% e të anketuarve besojnë se transparenca ishte përmirësuar në gjykatat themelore;
• Vetëm 19% e avokatëve pohuan se gjykatat themelore janë bërë më efikase në trajtimin e lëndëve dhe kjo falë automatizmit, etj.

Ndër gjetjet kryesore të këtij raporti janë:

• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave në secilën prej shtatë gjykatave themelore treguan se ishte e lehtë të i qaseshin informacionit në lidhje me lëndët e tyre;
• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave në secilën gjykatë themelore pretenduan se informacioni i marrë nga gjykatat ishte paksa i dobishëm ose shumë i dobishëm;
• Shumica dërrmuese e përdoruesve të shërbimeve të secilës gjykatë themelore deklaruan se ishte shumë e lehtë t’a gjenin sallën e gjykimeve ose zyrën që e kërkonin;
• Shumica e përdoruesve të shërbimeve të gjykatës në secilën gjykatë themelore nuk e dinin nëse në ambientet e gjykatës kishte kuti për ankesa;
• Si të përdoruesit e shërbimeve të gjykatave të anketuar ashtu edhe pjesëmarrësit në diskutimet e fokus grupeve (DFG) thanë se kishte tavolina për informim, por pjesëmarrësit në DFG treguan se shpesh askush nuk gjendej në ato tavolina;
• Shumica dërrmuese e përdoruesve të shërbimeve të gjykatave, si nga komuniteti shumicë ashtu edhe nga ato joshumicë, nuk e përdorin si burim informacioni faqen e internetit të gjykatës;
• Përdoruesit e shërrbimeve të gjykatave nga komunitetet joshumicë pohuan se faqet e internetit të gjykatave janë të përkthyera në gjuhën e tyre amtare, por që cilësia e përkthimit duhet të përmirësohet, etj.

Në bazë të përbërjes së kabinetit qeveritar i votuar në Kuvend në fillim të shkurtit 2020, kemi të bëjmë me bashkim të ministrive apo pjesëve të tyre në ministri tjera por jo shuarje (suprimim) të ministrive. Kjo sepse dikasteret ministrore (apo pjesë të tyre) vetëm janë bartur në ministri që janë vlerësuar se kanë kuptim më shumë të jenë kështu se sa si kanë ekzistuar në të kaluarën;

• Ligji që mbulon fushën e shërbimit civil (qoftë Ligji për shërbimin civil qoftë Ligji për zyrtarët publik) e rregullon risistemimin e nëpunësve civil që klasifikohen tepricë si pasojë e ristrukturimit apo shuarjes së një institucioni;

• Sipas Ligjit për shërbimin civil, risistemimi ka dy afate: një muaj për risistemim në një pozitë ekuivalente (nëse ka të tillë) dhe deri në një vit për një ricaktim në një pozitë tjetër në kuadër të shërbimit civil;

• Sipas Ligjit për zyrtarët publik, risistemimi nuk ka afate dhe duhet të ndodhë brenda të njëjtës kategori (jo domosdo në pozitën e njejtë). Për këtë, krijohet një komision ristrukturimi i cili drejtohet nga njësia e pranimit (njësia e personelit) të institucionit përkatës dhe përbëhet nga përfaqësues të ministrive ose organeve që shërbejnë si alternativa për risistemim;

• Mënyra dhe procedura e risistemimit të nëpunësve civil të klasifikuar tepricë është e varur se cili ligj do të mbulojë shërbimin civil, Ligji për shërbimin civil apo Ligji për zyrtarët publik i pezulluar nga Gjykata Kushtetuese deri më 28 shkurt 2020;

• Katër nga gjashtë ministritë që bashkohen me ministri tjera, bashkohen si tërësi në ministrinë amë kurse dy tjera ndahen në dysh: Ministria e Diasporës dhe Investimeve Strategjike dhe Ministria e Inovacionit dhe Ndërmarrësisë. Në total, minimumi janë rreth 100 pozita në gjashtë ministri të cilat krijojnë dyfishime me pozita të njëjta në ministritë amë dhe kryesisht janë të nivelit drejtues;

• Ministritë që bashkohen si tërësi (pra nuk ndahen në mes dy ministrive) kanë mundësinë e risistemimit më të lehtë dhe uniform dhe sistemimi bëhet rast pas rasti i cili më së shumti mund të jetë ulje në pozitë të nëpunësit me pozitën e njejtë në ministrinë amë. Në anën tjetër, ministritë që ndahen në dysh sidomos nëse ministritë amë integrojnë vetëm departamentet funksionale, sistemimi i nëpunësve civil mund të jetë i ndarë në më shumë se një ministri;

• Numrin më të vogël të nëpunësve civil tepricë që krijohen nga riorganizimi e kanë ministritë me portfolio të gjerë sepse sidomos pjesa e zyrtarëve të kategorisë profesionale sistemohen lehtë për shkak të vëllimit të punëve që kanë ministritë që bashkohen.