Komuna e Graçanicës në ritenderin “Furnizim me material higjienik” ia ka ndaluar pjesëmarrjen kompanisë Olti & Kenza. Këtë vendim, komuna e kishte marrë me arsyetimin se e njëjta nuk i ishte përmbajtur kontratës paraprake, me fajin e së cilës tenderi ishte hapur sërish. Ky vendim, paçka se i drejtë, nuk e lejon Ligji për Prokurimin Publik (LPP). Vendimi i komunës në këtë rast do të ishte i mundur dhe i ligjshëm vetëm në rast se kjo gjë do ishte konstatuar nga një gjykatë kompetente.

E jo rrallë herë vëmendjen e publikut, e sidomos të shoqërisë civile e ka sidomos kjo fazë e fundit në prokurim publik, që është zbatimi i kontratës. Andaj, jo vetëm Komuna e Graçanicës, por edhe shumë autoritete tjera kontraktuese hasin probleme të tilla të ngjashme me kompani të papërgjegjshme, të cilat nuk i përmbahen kontratës as kushteve të saj. Në këtë drejtim, zyrtarët e prokurimit publik bëjnë shkelje ligjore, duke eliminuar nga gara ofertues të tillë, vetëm se i është shkëputur një kontratë paraprake, por pa një vendim gjyqësor. Kjo gjë shkakton prolongim të aktiviteteve të prokurimit, pasi operatorët ekonomikë, me të drejtë, mund të ushtrojnë ankesë për ta atakuar një vendim të tillë.

As LPP dhe as legjislacioni sekondar që rregullon pjesën e prokurimit publik, nuk e përmendin në asnjë moment eliminimin automatik nga gara të kompanive që u shkëputet kontrata, duke lënë të kuptohet se këtë vendim, zyrtarët e prokurimit e marrin krye në vete.

Momentalisht, sipas legjislacionit në fuqi, e vetmja gjë që garanton në njëfarë forme zbatimin e kontratës është shuma e sigurimit të ekzekutimit të kontratës. Neni 63 i LPP-së paracakton shumën prej 10% të vlerës totale të kontratës, shumë e cila, te kontratat me vlerë të mesme dhe me vlerë të madhe, mund të kërkohet si parakusht për nënshkrimin e kontratës. Kjo siguri e ekzekutimit konfiskohet në dy situata, e para, në rast të shkeljes së kontratës, e cila pastaj shkakton dëme materiale dhe shpenzime për autoritetin kontraktues dhe në rastet kur pikërisht për shkak të shkeljes së kontratës, punëtorë, kontraktues të tjerë dhe furnizues, nuk kanë mundur të paguhen për punën dhe shërbimin e tyre. Sigurisht, nëse siguria e ekzekutimit është më e lartë sesa dëmi i shkaktuar, autoriteti kontraktues e ka për obligim ta kthejë diferencialen, një gjë e tillë është e detyrueshme edhe anasjelltas, kur dëmi është më i madh sesa shuma e sigurisë, po autoriteti kontraktues kërkon zhdëmtim shtesë.

Ndërkaq, kur kontrata ekzekutohet në përpikëri me kushtet e nënshkruara, autoriteti kontraktues e ka për obligim t’i kthejë fondet apo çfarëdo dokumenti që e ka pranuar si formë të sigurimit të ekzekutimit. Ky kthim i sigurimit të ekzekutimit, sipas Rregullave dhe Udhëzuesit Operativ për Prokurimin Publik, duhet të bëhet brenda 30 ditëve, që nga dita e përfundimit të plotë të kontratës.

Ky instrument, së bashku me kushtet tjera që parashihen varësisht nga lloji i kontratës, janë mjete që momentalisht autoritetet kontraktuese mund t’i përdorin, por assesi nuk lejohet ndëshkimi i operatorëve ekonomikë, duke i përjashtuar nga tenderët tjerë, përmes “vetëgjyqësisë” institucionale.

Nxjerrja e një norme ligjore që do ta lejonte apo ndalonte decidivisht “dënimin” e kompanisë për shkak të shkëputjes së një kontrate paraprake është çështje kruciale në këtë drejtim dhe përveç tjerash do ta shmangte hutinë e autoriteteve kontraktuese se si të veprohet në kësi raste.