Gjykata Kushtetuese ka para vetës një prej çështjeve më të ndjeshme për të vlerësuar, atë të Dekretit të Presidenti për mandatarin për formimin e Qeverisë. Ndjeshmëria e rastit nuk qëndron shumë në materien e lëndës, se sa në tensionet politike që mund të ngritën pas shpalljes së aktgjykimit nga palët e pakënaqura. Përderisa është shumë e qartë se Kuvendi nuk shpërndahet me automatizëm pas të mocionit të suksesshëm të mosbesimit ndaj Qeverisë, ajo mungesës së afatit shprehimor në Kushtetutë për të propozuar emrin e mandatarit për Kryeministër në herën e parë, duket më e ndërlikuar. Përmes këtij shkrimi, do të përpiqem të jep interpretimin tim duke arsyetuar ekzistencën e një afati të tillë, i cili vlen për të dy palët, Presidentin dhe partinë politike që ka dalë e para në zgjedhje.

– 1-

Në disa prej komenteve të dërguara në Gjykatën Kushtetuese, por edhe ne vet kërkesën për vlerësim të Dekretit të Presidentit për mandatarin, është bërë një analogji në mes të mos afatizimit të së drejtës së partisë së parë për të propozuar emrin e kandidatit për Kryetar të Kuvendit, me atë se nuk ka afat as për propozimin e emrit të mandatarit për të formuar Qeverinë.

Kjo analogji nuk qëndron, jo vetëm për faktit se kemi të bëjmë me dy procese të ndryshme të zgjedhjes së udhëheqësve të institucioneve – atij legjislativ dhe ekzekutiv, por edhe për faktin se pasojat Kushtetuese nga dështimi i zgjedhjes së këtyre dy posteve janë të ndryshme. Përderisa dështimi në zgjedhjen e Kryetarit të Kuvendit nuk shkakton mbajtjen e zgjedhjeve të reja parlamentare (ashtu siç është vlerësuar nga Gjykata në Rastin KO119/14 pika 126), dështimi i Kuvendit në zgjedhjen e Qeverisë, madje dhe brenda afateve të caktuara, shkakton shpërndarjen e Kuvendit dhe shpalljen e zgjedhjeve.

-2-

Në njërin nga draftet e para të hartimit të Kushtetutës, i cili është më i qartë se normat e miratuara të Kushtetutë, në rast të votimit të mocionit të mosbesimit për Qeverinë, ishte paraparë që Presidenti të emëroi mandatarin e ri në afat prej 10 ditësh. Me të parë këtë afat, menjëherë të shkon mendja tek afati i njëjtë prej 10 ditësh që është përcaktuar në Kushtetutë (neni 95 paragrafi 4), brenda të cilit Presidenti duhet të emëroi kandidatin tjetër nëse herën e parë dështon zgjedhja e Qeverisë. Brenda këtij afati prej 10 ditësh duhet të kryhen të gjitha konsultimet e nevojshme nga Presidenti me partitë ose koalicionet, të dërgojë kërkesën për propozim të emrit, dhe të pranojë emrin të cilin pastaj e dekreton. Mund të jemi në situata kur edhe Presidenti prolongon dekretimin e mandatarit, ashtu siç e kemi rastin kur partia nuk përgjigjet nëse ka emër për mandatar. Kështu që ky afat prej 10 ditësh duhet të ndahet në mes të Presidentit dhe partisë që propozon emrin e mandatarit.

Afati prej 10 ditësh duhet të vlejë reciprokisht edhe për partinë në raundin e parë për të propozuar emrin e mandatarit, ashtu siç është përcaktuar në raundin e dytë. Parimi i barazisë para ligjit i përcaktuar me Kushtetutë (Neni 25) vlen për të gjithë qytetarët, përfshirë ata të cilët garojnë në zgjedhje dhe marrin pjesë në ushtrimin e funksioneve publike. Nëse për partinë e parë do të kishte afat të pakufizuar për të propozuar emrin e mandatarit, ndërsa për partinë e dytë ky afat është i kufizuar në 10 ditë, kjo do të përbënte diskriminim dhe shkelje të parimit të barazisë. Parimin e barazisë në ushtrimin e funksioneve publike e përcakton edhe Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike (Neni 25), e cila zbatohet drejtpërdrejtë në Kosovë përmes Nenit 22 të Kushtetutës. Pikërisht mbi bazën e këtyre parimeve ishte mbështetur Gjykata (Rastet KO29/12 dhe KO48/12) kur kishte pamundësuar shkurtimin e mandatit të Presidentes Jahjaga përmes propozimit të amendamenteve Kushtetuese që parashihnin zgjedhjen e drejtpërdrejtë të Presidentit, pasi pakësonin të drejtat dhe liritë e njeriut të përcaktuara në Kapitullin II të Kushtetutës.

-3-

Vendosja e afateve të cilat nuk janë të caktuara në mënyrë shprehimore në Kushtetutë, është cilësuar si amendamentim i Kushtetutës përmes krijimit të normave të reja. Kjo është theksuar edhe në kërkesën për vlerësim të Dekretit të Presidentit, duke thënë se nëse caktohet një afat nga Gjykata nuk do të ishte interpretim por kushtetutëbërje.

Në fakt, për normat të cilat kanë qenë të heshtura në Kushtetutë, ashtu siç është kjo e afatit të partisë së parë për të propozuar emrin e mandatarit, Gjykata ka dhënë këndvështrimet e saj, siç ka bërë me dhënien e diskrecionit të Presidentit që në herën e dytë mund të vendos se cilës parti apo koalicion do t’i jap rastin për të propozuar kandidatin tjetër për Kryeministër. Në Rastin KO103/14 pika 90, thuhet se “Ky nen qëndron i heshtur në pyetjen se cila parti ose koalicion e propozon kandidatin e ri për Kryeministër. Sipas këndvështrimit të Gjykatës, është në diskrecionin e Presidentit[…]që të vendosë[…]”. Ky diskrecioni i dhënë Presidentit nga ana e Kushtetutës nuk është “blanko” por lidhet me një varg kushtesh që duhet plotësuar para se Presidenti të vendosë. Në rastin e mandatarit të dytë duhet të ekzistoj vullneti politik i partive parlamentare për të krijuar një shumicë parlamentare që paraqet kushtin themelorë, në mënyrë që Presidenti të mund të përdorë diskrecionin për të mandatuar kandidatin e dytë.

-4-

Një pretendim tjetër është që Presidenti nuk mund të konstatojë konsumimin e mundësisë për të propozuar emrin e mandatarit, pasi kjo duhet të bëhet vetëm në mënyrë shprehimore dhe se me këtë veprim Presidenti ka tejkaluar funksionin e tij kushtetues në raport me formimin e Qeverisë.

Nëse i referohemi deklaratave publike të Lëvizjes Vetëvendosje, janë të panumërta rastet kur ky subjekt politik ka konstatuar se Kuvendi duhet të shpërndahet pasi votimi i suksesshëm i mocionit të mosbesimit shkakton shpërndarjen e Kuvendit, duke shtuar se legjitimiteti demokratik nuk mund të bartet te partia e cila është renditur e dyta në zgjedhje. Sa i përket peshës së deklaratave publike, duhet t’i referohemi Aktgjykimit në rastin KO80/10, kur Kryetari i Komunës së Rahovecit kishte dhënë dorëheqje përmes një komunikate për media. Ndonëse ai më vonë ishte penduar për këtë veprim, Gjykata kishte konstatuar se dorëheqja përmes deklarimit publik ishte përfundimtare dhe definitive dhe se i kishte dhënë fund mandatit të kryetarit të komunës. Gjykata i kishte hapur rrugë Presidentit për të shpallur zgjedhjet për Kryetar të Komunës së Rahovecit. Kur deklaratave publike të Lëvizjes Vetëvendosje iu shtohen edhe 20 ditë pritje të Presidentit për të dorëzuar emrin e mandatarit, bëhet mese e qartë se ky subjekt politik asnjëherë nuk ka pasur për qëllim të propozojë kandidat për Kryeministër, por të dështojë formimin e Qeverisë së re për të krijuar situatë për shpallje të zgjedhjeve.

Kur Gjykata kishte bërë një interpretim të kompetencave të Presidentit të Kosovës (Rasti KO47/10), kishte vlerësuar se në mesin e kompetencave të konsiderueshme të dhëna në bazë të Kushtetutës, Presidenti ushtron edhe kompetenca politike, dhe se disa nga kompetencat më të rëndësishme të Presidentit cekin ngushtë mbi jetën politike të vendit (paragrafi 55), kjo për më tepër, kur ai ushtron zgjedhje politike si kur zgjedh kandidatë konkurrentë nga koalicionet për t’u zgjedhur Kryeministër (paragrafi 69). Këto interpretime të Gjykatës janë të mjaftueshme për të konstatuar se Presidenti nuk është vetëm një noter që formalizon vendimet e institucioneve tjera, por që ushtron edhe kompetenca politike dhe ka diskrecion të vendos për skadim të afateve të cilat bijën në kompetencat e tij.