Me këtë idenë e “fjalës së lirë”, kështu si përdoret nga shumë kush si sinonim për “liri të shprehjes”, gjithnjë kam pasur shumë dëshirë të bëjë lojëra fjalësh. Për ”fjalën e lirë” më duket se njerëzit flasin, disi në kohën e lirë, pra për ata që e masin kohën me sekonda dhe shkrimet me fjalë, ndërsa ata që e kanë kohën e shtrenjtë dhe fjalën e “shtrenjtë” janë shumë të më kujdesshëm.

Një mundësi për të parë se a është fjala e lirë apo e shtrenjtë, mu dha kur lexova publikimin e Democracy Plusit, të titulluar “Mediat dhe tenderët -Sa kanë ndikuar fondet e Qeverisë në politikat editoriale të mediave?”.

E drejta për të ditur

Hulumtimi në fjalë dëshmon se 18 institucione publike në Kosovë, nga 66 sa janë hulumtuar, preferojnë që të shkelin ligjin, e të mos japin qasje në dokumente publike, në vend që ta dokumentojnë marrëdhënien e tyre me mediat.

Siç edhe mund të presupozohet, disa nga institucionet që më shumti “blejnë” hapësirë marketingu në media janë ato që më së paku kanë transparencë dhe këtu duhet veçuar Ministrinë e Infrastrukturës, Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe Këshillin Prokurorial të Kosovës.

Në anën tjetër, kontratat që kanë qenë të qasshme, kanë dëshmuar se institucionet shpesh nuk përfillin Ligjin e Prokurimit Publik por edhe ligjet dhe rregulloret tjera përkatëse, që do të siguronin rregullshmëri në këtë fushë.

Është e çuditshme se si institucionet e Kosovës harxhojnë paratë e qytetarëve në marketing, me e pa kontrata të rregullta, me qëllim të “informimit” të qytetarëve për aktivitetet e tyre, kjo edhe për shkak se “qytetarët kanë të drejtë të dinë”. Mirëpo të njëjtat institucione janë të gatshme që të mbyllen edhe përtej kufijve të ligjit, vetëm që mos t’i bëjnë publike kontratat e tyre dhe marrëveshjet që kanë me media specifike, duke ua mohuar qytetarëve të drejtën për të ditur se si shpenzohen paratë e tyre.

As mediat nuk janë engjëj

Institucionet në Kosovë asnjëherë nuk kanë shkëlqyer në transparencë dhe llogaridhënie, madje media shpesh detyrohen që të “nxjerrin” fakte për artikujt dhe hulumtimet e tyre.

Mirëpo, duket se as mediat nuk janë imune nga ambienti politik dhe shoqëror në vend, gjë e cila vërtetohet me disa të gjetura të hulumtimit.

Një nga këto të gjeturat e monitorimit që D+ ua ka bërë të gjitha portaleve të cilat janë pjesë e raportit është raportimi i tyre në lidhje me Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, si dhe Ministrinë e Infrastrukturës. Hulumtimi tregon se asnjë nga portalet e monitoruara nuk ka shkruar artikuj hulumtues në lidhje me ndonjë çështje nga dy ministritë përkatëse”.

Shkrimet për ministrat Nenad Rikalo dhe Pal Lekaj, që nuk kanë pasur të bëjnë me punën e ministrive që drejtojnë, por për aktivitetet e tyre politike dhe jo vetëm, nuk përfshihen në këtë vlerësim.

Përndryshe njëra nga këto ministri, MPBZHR-ja, në artikuj medial të para disa ditëve, gjithsesi pas publikimit të hulumtimit të D+, tashmë përflitet për 3 milionë euro keqpërdorime, gjegjësisht destinimin e këtyre parave të shtetit në biznese, ku aksionarët janë të lidhur me politikën.

Madje, nuk mund të mos thuhet që kur medieve u është kërkuar të vënë në dispozicion kontratat e marketingut me institucione, shkalla e transparencës është e ngjashme me atë të institucioneve, pra shumë e ulët, për të mos thënë që në gishtat e një dore numërohen mediat që kanë “hapur letrat” .

Po ashtu, dallimet ndërmjet asaj që reklamohet në media janë të mëdha. Në shumicën e portaleve më të klikuara në vend, reklamat e ministrive janë statike dhe nuk japin informata për zhvillimet në ministritë përkatëse, madje as për fushatat, ose konkurset ose njoftimet e kësaj ministrie. Pra, janë harxhuar dhjetëra ose qindra mijëra euro nga ndonjë ministri, për të vendosur banerë me logo në të gjitha portalet, pothuajse me asnjë përmbajtje  duke i dhënë kështu shtytje cenzurimit të medias.

Në anën tjetër reklamimet në gazeta dhe të televizione e radio, pavarësisht se kontratat nuk kanë qenë gjithmonë të rregullta sipas procedurave dhe Ligjit për Prokurim Publik, megjithatë kanë pasur përmbajtje dhe kanë qenë kryesisht njoftime, konkurse ose publikime tjera me karakter edhe informativ.

Bashkëpunimi

Mediat dhe institucionet pothuajse nuk munden pa njëra tjetrën, për të mos thënë që janë e keqja e domosdoshme e njëra tjetrës.

Nëse pajtohemi se është kështu, atëherë duhen hapa konkretë të të dyja palëve, për të përmirësuar transparencën në punën  dhe fushatat që bëjnë bashkë.

Kjo do t’i mundësonte mediave të dëshmojnë se marketingu nuk ndikon në politikën redaktuese dhe do t’i mundësonte institucioneve që të dëshmojnë se ku shkojnë paratë e qytetarëve, që dedikohen për informimin e tyre.

Në kohën kur tregu i mediave në Kosovë dhe në botë, po ashtu po përjeton ndryshime tektonike, është sërish me rëndësi të ceket se fair play-i financiar është i domosdoshëm për mbajtje të kredibilitetit, pavarësisht kërkesave dhe trendeve të kohës dhe ky standard duhet të vlejë për të dyja palët.