Matja e sistemeve politike në trajtimin e koronavirusit nuk u jep përgjigje adekuate pyetjeve që shtrohen

Nga Armend Bekaj

Mohim i përgjegjësisë: Pikëpamjet e shprehura në këtë shkrim janë të stafit. Ky komentim është i pavarur nga çfarëdo interesi kombëtar apo politik. Pikëpamjet e shprehura nuk i përfaqësojnë domosdoshmërisht edhe qëndrimet e International IDEA, Bordit të Institutit apo të Këshillit të Shteteve Anëtare.

Demokracia përballë autokracisë. Po sikur, pyetja shpesh e përsëritur, se cila prej sistemeve është më efikase në luftën kundër pandemisë së koronavirusit është e gabuar? Duke bërë një pyetje të tillë, praktikuesit dhe promovuesit e demokracisë mund t’i japin shkak regjimit autokratik për ta mbrojtur idenë se sistemi i tyre është më i mirë. E kjo është gjëja e fundit që na duhet. Por, tashmë ka studime dhe artikuj që vlerësojnë qartë efektivitetin e demokracive në luftën kundër pandemisë së koronavirusit.

Shpallja e gjendjeve të jashtëzakonshme ose kufizimi i përkohshëm i lirive civile janë masa për të ardhur keq, megjithëse shpesh të nevojshme kundër kësaj sëmundjeje. Studimet dhe artikujt vlerësojnë gjithashtu se si regjimet autokratike po përballen me krizën, duke bërë kështu edhe krahasime me sistemet tjera politike. Duke i bërë këto krahasime, regjimet autokratike kanë avantazh, pasi nuk kanë nevojë të shqetësohen për liritë civile sepse shpesh këto liri thjesht nuk i kanë. Sidoqoftë, ka diçka asimetrike në lidhje me këtë krahasim dhe rezultati mund të mos jetë në favor të regjimeve demokratike.

Ne, si praktikuesë dhe promovuesë të demokracisë, jemi tërhequr pa dashje drejt një debati që shpesh mbështetet në një premisë të padrejtë dhe të gabuar. Sipas artikujve dhe diskutimeve të panumërta, kjo premisë shtron një pyetje themelore: cili sistem politik është më i miri në trajtimin e pandemisë, i demokracisë apo autokracisë? Por, mënyra se si formulohet pyetja është e thjeshtëzuar dhe e padrejtë si e tillë, sepse menjëherë lind një pyetje vijuese: cili sistem është më i mirë, ai i demokracisë apo i autokracitë? Duhet shtuar se kur nxirren analiza të tilla krahasuese, autorët e tyre mund të mos e kenë pasur në mendje këtë pyetje.

Sidoqoftë, në një epokë të populizmit në rritje, është lehtë e imagjinueshme që pyetja sado e thjeshtë dhe çorientuese të jetë, do të formulohej saktësisht kështu: bazuar në rezultatet pandemike, cilat regjime janë më të mira – demokracitë apo autokracitë? Problemi kryesor këtu është se nëse të dhënat tregojnë se një regjim autokratik është disi më i mirë në trajtimin e pandemisë, atëherë do të ketë njerëz të gatshëm që priren të besojnë që autokracitë në përgjithësi janë sisteme më të mira të qeverisjes. Dhe edhe nëse dikush konstaton se në fakt demokracitë janë më të mira në përballjen me pandeminë, gjithmonë do të ketë edhe pretendime të kundërta. Kjo garë se cila prej sistemeve është më e mirë, është e ndërlikuar dhe shpesh temë e vazhdueshme, pra për të mbrojtur një këndvështrim apo tjetrin. Para se ta kuptojmë këtë gjë, ne veç jemi pozicionuar në krahun mbrojtjes, pra duke e mbrojtur thelbin e ekzistencës së demokracisë.

Ashtu siç qëndron kjo çështje mund t’i jetë përshtatur padrejtësisht përkrahësve të demokracisë dhe duke ju shkuar në favor atyre që nuk do të lënë gur pa lëvizur për të dalë me gjetje pozitive për regjimet autokratike. Sipas disa raportimeve në lajme, Kina raportohet se ka bërë punë të shkëlqyer në mbajtjen e numrit të vogël të të infektuarve. Përveç kësaj, kemi lexuar edhe lajme që tregojnë që në disa vende post-sovjetike, siç është Bjellorusia, pandemia është nën kontroll. Sikundër, jemi njohur edhe me pasojat tragjike të pandemisë në vendet si Mbretëria e Bashkuar, Spanja, Italia dhe Shtetet e Bashkuara. Por, ka edhe shumë vende demokratike që kanë qenë të suksesshme kundër kësaj pandemie, duke përfshirë Zelandën e Re, Kanadën dhe Norvegjinë.

Photo by Isaac Quesada on Unsplash

Koha për pyetjen e vërtetë, atë më sfiduesen

Çështja e krahasimit është e padrejtë sepse nuk duhet të zgjedhim ndërmjet luftimit të një krize me një grusht hekuri kundrejt asaj përmes kontrollave dhe ekuilibrave demokratikë.

Çështja e ndikimit të demokracisë në pandemi duhet t’i lihet vetë asaj. Ne duhet të hulumtojmë ndikimin e ndjerë në demokraci si rezultat i kërcënimeve të pashembullta dhe të shumëanshme që rrjedhin nga kriza pandemike. Kjo nuk është zgjedhje midis një sistemi shpesh të errët, dhe aty ku ka mungesë transparence dhe mosrespektimi të të drejtave të njeriut, kundrejt atij që i përmbahet një sistemi demokratik të qeverisjes.

Po ashtu, duhet të fillojmë nga premisa që pyetja e mësipërme (cila është më e mirë, demokracia apo autokracia?) na çon drejt një kurthe dhe si e tillë është e pavlefshme, pasi tashmë veç e dimë përgjigjen e saj.

Ajo që duhet të theksojmë është forca, rezistenca e demokracive (liberale) në vazhdimin dhe ruajtjen e sundimit të ligjit, mbikëqyrjen parlamentare, të drejtave të njeriut dhe lirive civile përballë pandemisë.

Në fund të fundit mund të ketë mori arsyesh për reagimin e dobët ndaj pandemisë: një burokraci e paorganizuar, mungesë e koordinimit ndërmjet departamenteve, mungesë përvoje në menaxhimin e një krize shëndetësore të kësaj madhësie. Kjo mund të jetë një çështje e qeverisjes, gatishmërisë dhe organizimit. Atributet e demokracisë, siç janë respektimi i të drejtave të njeriut dhe lirive civile, sigurisht nuk janë shkaqe – siç mund të jenë?

Të jetosh në një sistem demokratik nuk është pengesë në luftën kundër pandemisë. Në fakt, është mundësi për ta forcuar rezistencën e saj. Prandaj, në këtë debat, ne duhet t’i theksojmë vlerat e drejtësisë sociale, besimit, transparencës, përfshirjes dhe mënyrën se si të njëjtat ndikojnë në shëndetin e përgjithshëm publik. Pandemia COVID-19 është vetëm një prej tyre. Po, një sistem autokratik mund ta ketë mbajtur numri e ulët të të infektuarve, por çfarë kostoje është paguar në raport me shëndetin e përgjithshëm publik? Sa e shëndetshme është për një shoqëri që jeton në një shtet policor, që nuk është e lirë të shprehet dhe që është e nënshtruar?

Ky është një përkthim i drejtpërdrejtë i versionit anglisht të “Measuring political systems by coronavirus responses does not answer the right questions” publikuar nga Instituti Ndërkombëtar për Asistencë Zgjedhore (International IDEA) në 2020. Saktësia e tekstit të përkthyer nuk është verifikuar nga botuesi. Në rast të dyshimit, mbizotëron versioni origjinal në gjuhën angleze https://www.idea.int/news-media/news/measuring-political-systems-coronavirus-responses-does-not-answer-right-questions