Pandemia e koronavirusit (COVID-19) ka vënë në pikëpyetje mbajtjen e zgjedhjeve në më shumë se 70 vende që ishin planifikuar gjatë këtij viti, por të cilat mund të shtyhen apo edhe të pamundësohet mbajtja e tyre.

Kjo situatë e cila po zhvillohet me shpejtësi të madhe ka ndërprerë shumë aktivitete në pjesën më të madhe të shoqërisë, zhvillime të cilat po ndikojnë në jetën politike, duke i vënë liderët botërorë para vendimeve kritike të cilat drejtohen nga informacione që vijnë nga ora në orë.

Në një situatë si kjo, parametrat kushtetuese dhe ligjore duhet të ndiqen me shumë kujdes. Këshillat e përditshme të epidemiologëve dhe zyrtarëve të shëndetit publik duhet të merren parasysh gjithashtu. Shqetësimi publik apo perceptimi politik lidhur me këto rrethana ka nxitur abuzimin me shtyrjen e aktiviteteve, gjë e cila duhet të merret më seriozisht. Çdo përpjekje e një qeverie në detyrë për ta zgjatur mandatin në mënyrë “jodemokratike” duhet t’i jepet fund.

Instituti Ndërkombëtar për Demokraci dhe Asistencë Elektorale (International IDEA) ka identifikuar një sërë sugjerimesh dhe rekomandimesh kyçe për ndërmarrjen e vendimeve të duhura bazuar në analizimin e zhvillimeve aktuale anekënd botës, si dhe bazuar në studimet e mëparshme të Institutit për zgjedhjet në kohë krizash dhe mënyrën e menaxhimit të rrezikut në kohë zgjedhjesh.

VLERËSONI RREZIQET DHE VËSHTIRËSITË

Objektivi kryesor i proceseve zgjedhore është dhënia e rezultateve të besueshme. Besueshmëria arrihet përmes procesit zgjedhor të realizuar mirë si teknikisht ashtu edhe me pjesëmarrjen e gjerë të elektoratit, si dhe përmes rezultateve të besueshme që krijojnë legjitimitet te të zgjedhurit.

Varësisht nga shkalla e ndërprerjeve që ka shkaktuar COVID-19, organizimi i zgjedhjeve mund të jetë shumë i vështirë apo edhe i pamundur. Për shembull, prodhimi dhe shpërndarja e fletëve të votimit, kabinat e votimit, vula dhe furnizime të tjera të nevojshme gjatë procesit zgjedhor mund të pamundësohet nga masat e ndërmarra për ndalimin e përhapjes së virusit. Për më tepër, ekziston mundësia që personat e angazhuar në zgjedhje t’i frikësohen infektimit ose edhe mund të vijë deri te infektimi, andaj edhe mund ta refuzojnë këtë rol. Mungesa e punonjësve zgjedhor mund të çojë në paaftësi teknike.

Në rastin më të mirë, zgjedhjet demokratike karakterizohen me pjesëmarrjen e lartë të qytetarëve nga kategori të ndryshme të shoqërisë, në mënyrë që të shmanget pabarazia e një grupi ndaj një tjetri. Rreziku për vazhdimin e mbajtjes së zgjedhjeve siç ishin planifikuar, pavarësisht shpërthimit të pandemisë, mund ta minimizojë legjitimitetin e tyre duke zvogëluar kështu pjesëmarrjen e votuesve. Nga ana tjetër, nevoja për kufizimin e ekspozimit në grupe të mëdha dhe nevoja për distancim shoqëror, ua pamundëson qytetarëve që të dalin për të votuar, kjo edhe për shkak të probleme shëndetësore të tyre apo të familjarëve.

Një rrezik tjetër i madh është krijimi i disproporcionit gjatë daljes në votim, kjo për shkak të pamundësisë për të votuar grupmoshat më të vjetra dhe ata me probleme shëndetësore. Prandaj, legjitimiteti i procesit zgjedhor do të dobësohej për shkak të vendosjes së kufizimeve të padrejta ndaj kategorive të ndryshme dhe pjesëmarrjes së pabarabartë në zgjedhje.

Votimi jashtë vendit mund të jetë veçanërisht sfidues, sidomos në organizimin e zgjedhjeve dhe ushtrimit të së drejtës së votës nga qytetarët, kjo për shkak të kufizimeve të vendeve nikoqire. Këto rrethana gjithashtu do të kontribuonin në dobësimin e legjitimitetit të zgjedhjeve.

SHQYRTONI MUNDËSITË TJERA ALTERNATIVE

Rregullat që duhet të ndiqen për ruajtën e shëndetit dhe sigurisë mund të përfshihen në procedurat që lidhen me zgjedhjet, me qëllim të mbrojtjes së stafit zgjedhor dhe votuesve. Nëse udhëzimet e shëndetit publik thirrin për shmangien e tubimeve dhe mënjanimin e afërsisë fizike me persona të tjerë – si në rastin e COVID-19, pjesëmarrja bëhet akoma më e vështirë në zgjedhje të organizuara nëpër vendvotime, ku shprehja e të drejtës së votës e kërkon edhe prezencën fizike të votuesit.

Organizimi i votimit të posaçëm, i cili i lejon qytetarët të votojnë përmes postës apo platformave online, sigurisht që mund ta zvogëlojë mundësinë e rrezikimit të shëndetit dhe sigurisë. Natyrisht, duhet të shqyrtohen edhe mënyra tjera alternative se si të votohet, por gjithmonë duke i peshuar mangësitë në logjistikë dhe shkallën e realizueshmërisë sipas rrethanave aktuale.

Nëse miratohen mënyrat alternative të votimit në distancë, votuesit duhet të informohen dhe udhëzohen me kohë se si dhe kur t’i përdorin. Në një situatë të tillë izolimi, e cila u imponohet shumë kombeve si përgjigje ndaj përhapjes së COVID-19, një fushatë informuese do duhej t’u ofrohej votuesve përmes dy mediave tradicionale (TV-së dhe radios), si dhe përmes mediave online.

KRIJONI NJË PROCES GJITHËPËRFSHIRËS TË VENDIMMARRJES

Përderisa pandemia COVID-19 sjell dimensione unike për vendimmarrje lidhur me mbajtjen apo shtyrjen e zgjedhjeve, aspekte të shumta të kësaj vendimmarrjeje është tipike e llojit të emergjencave kombëtare. Në shumë shtete, dispozitat kushtetuese gjatë gjendjes së jashtëzakonshme përfshijnë edhe shtyrjen e zgjedhjeve, por në disa vende tjera, këto rrethana nuk e ndikojnë procesin zgjedhor. Sidoqoftë, vendimmarrja është më e lehtë kur kushtetuta dhe ligjet e përcaktojnë qartë se në cilat rrethana mund të pezullohen apo shtyhen zgjedhjet. Edhe në këto raste, sigurisht që ka interpretime të shumta në aplikimin e udhëzimeve.

Ngjashëm me krizat tjera, konsultimi ndërinstitucional dhe mjetet e komunikimit, që përfshijnë autoritetet kompetente për shëndetin publik dhe organizimin e zgjedhjeve, duhet të bëhen përmes peshimit të rreziqeve për sigurinë publike, kufizimeve dhe procedurave kushtetuese, si dhe implikimeve demokratike.

Në rrethana ekstreme siç janë ato të shkaktuara nga COVID-19, në shumë shtete, mbajtja e zgjedhjeve mund të ndërrojë drejtim sa i përket resurseve njerëzore dhe materiale, e atë në aktivitete më urgjente, potencialisht shpëtuese.

MBROJENI DEMOKRACINË

Zgjedhjet janë mundësi e qytetarëve për t’a rizgjedhur, larguar apo zëvendësuar një përfaqësues të zgjedhur apo edhe qeverinë. Vendimi për t’i shtyrë zgjedhjet i pezullon të drejtat politike, me ç’rast edhe zhvlerësohet “kontrata” e lidhur ndërmjet një qeverie dhe qytetarëve të atij vendi.

Para së gjithash, që të dyja, si mbajtja e zgjedhjeve në këtë kohë kur pandemia COVID-19 ende nuk është nën kontroll, ashtu edhe shtyrja e tyre, përbëjnë rrezik për vendimmarrësit. Përderisa, vendimi për opsionin e fundit është më i mundshëm dhe më i përgjegjshëm nga perspektiva e shëndetit publik, ky vendim mund të sjellë rreziqe tjera. Andaj, qeveritë duhet të ndërmarrin hapa konkret se si të procedojnë tutje me institucionet aktuale dhe akterët tjerë, sidomos gjatë kësaj periudhe të zgjatjes së mandatit, derisa vendeve t’ju kthehet normaliteti dhe derisa të krijohen kushtet për mbajtjen e zgjedhjeve.

Ky është një përkthim i drejtpërdrejtë i versionit anglisht të “Zgjedhjet gjatë COVID-19, konsideratat se si të procedohet me kujdes” publikuar nga Instituti Ndërkombëtar për Asistencë Zgjedhore (International IDEA) në 2020. Saktësia e tekstit të përkthyer nuk është verifikuar nga botuesi. Në rast të dyshimit, mbizotëron versioni origjinal në gjuhën angleze (https://www.idea.int/news-media/news/elections-during-covid-19-considerations-how-proceed-caution).